We wtorek, 16 lutego br. odbyły się uroczystości upamiętniające 71. rocznicę walk o Żagań oraz ewakuacji żagańskich obozów jenieckich. 

Dokładnie 71 lat temu - 16 lutego 1945, po czterodniowych zaciętych walkach oddziały radzieckie zajęły prawobrzeżną stronę miasta. Następnego dnia oddziały niemieckie zagrożone oblężeniem wycofały się z lewobrzeżnej części Żagania. – opisywał podczas uroczystości narrator Leszek Maćkowiak.

Narracja ta przypomniała zgromadzonym historię i przebieg krwawych walk o Żagań oraz poprzedzające te wydarzenia ewakuacje obozów jenieckich Stalagu VIII C, Luft III i Luft IV, dla których wyzwoleńcze boje stały się jednocześnie kresem istnienia żagańskiej obozowej historii. Przypomniano, iż 27 stycznia 1945 roku ewakuowano ponad 10 000 lotników Stalagu Luft 3, a z kolei 8 lutego 1945 roku - jeńców Stalagu VIIIC.

Podczas uroczystości, które miały miejsce na żagańskim Placu Gen. Stanisława Maczka, wojskową asystę honorową wystawili żołnierze 10. Brygady Kawalerii Pancernej ze Świętoszowa. W tym rocznicowym wydarzeniu udział wzięli między innymi kombatanci, przedstawiciele władz samorządowych, służb mundurowych, organizacji społecznych, instytucji państwowych oraz licznie zgromadzeni uczniowie żagańskich szkół, a także goście i mieszkańcy miasta.



W imieniu organizatorów głos zabrał reprezentujący Burmistrza Żagania Zbigniew Białkowski, który mówił: „Powracamy, co roku tutaj właśnie po to, aby zaczerpnąć mocy czynu, siłę, oddanie i prawdziwą miłość do ziemi ojczystego kraju i żagańskiego domu. Ta nauka, to przesłanie jest nam bardzo potrzebne, by jednoczyć się a nie dzielić, by wspólnie tworzyć i rozwijać, a nie niszczyć”.

W imieniu środowisk kombatanckich przemawiał por. rez. Piotr Gubernator, który nie tylko wspominał pierwsze dni po przybyciu do Żagania w roku 1946, ale także opisywał swój szlak bojowy. „Żagań był miastem bardzo zniszczonym i bezludnym, na ulicach nie można było spotkać żywej duszy”. – relacjonował por. Gubernator.

Na zakończenie uroczystości por. Ewa Andrzejewska odczytała Apel Pamięci, a kompania honorowa dowodzona przez por. Łukasza Bogdała dla uczczenia poległych oddała salwę honorową. Pod pomnikiem 1 Polskiej Dywizji Pancernej i 1 Drezdeńskiego Korpusu Pancernego złożono wiązanki kwiatów. Całość uroczystości uświetniła Orkiestra Wojskowa z Żagania.

***

Walki o Żagań i na ziemi żagańskiej w lutym 1945r. Bitwa o Żagań rozpoczęła się zasadniczo już 11.02.1945 r. Po zdobyciu Przemkowa walczące wojska radzieckie do Żagania miały około 20 km. Kolejnymi silnymi punktami oporu były Szprotawa i Żagań oraz silnie broniona linia Bobru. Toteż dla obejścia tych miast zamienionych w twierdze dowódca 4 Armii Pancernej gen. płk D. Leluszenko wykonał manewr obchodzący w celu zdobycia przepraw i przyczółków na rzece w słabiej bronionych miejscach. Tego dnia 6 Korpus Zmechanizowany wyszedł nad Bóbr w rejonie Dolnej Gorzupi i Zbrojowa. Wydzielane oddziały z tego korpusu natychmiast przystąpiły do forsowania i w nocy uchwyciły przyczółki. Także wieczorem, na północ od Żagania do Bobru dotarły jednostki 10 Korpusu Pancernego, 4 Armii Pancernej. Zdobyto tamę i nieuszkodzoną elektrownię wodną w Gryżycach.

12 lutego rozpoczęły się ciężkie krwawe walki tego korpusu o Szprotawę. Jednocześnie 10 Korpus Pancerny rozpoczął forsowanie Bobru, całością sił w rejonie Gorzupi. 13 lutego Szprotawa została zdobyta, a dywizje 24 korpusu ruszyły w kierunku na Żagań. W tym samym czasie 6 Korpus Zmechanizowany opanował leżący 7 km na zachód od Bobru Bieniów, a 10 Korpus Pancerny w walkach ulicznych wszedł do Żar. Żagań został okrążony.

Pomiędzy 14 a 16 lutego na zachód od Żagania nastąpiło silne kontruderzenie 3 Armii Pancernej od północy i południa w celu odcięcia oddziałów radzieckich od Bobru, zniszczenia ich i odtworzenia ciągłej obrony na rzece. 15 lutego powstała kryzysowa sytuacja dla jednostek radzieckich. Na Bieniów, gdzie znajdowało się dowództwo 4 Armii Pancernej uderzyła rano z rejonu Krzystkowic, z rubieży Lubanice -Drożków brygada policyjna SS "Wirth" z 25 Dywizji Pancernej. Jednocześnie z południa z rejonu Kunice - Mirostowice wykonały uderzenie zbieżne dwa pułki piechoty i grupa bojowa "Zimmermann" z 4 Korpusu Pancernego "Wielkie Niemcy". Została okrążona broniąca się w Żarach 61 Brygada Pancerna z 10 korpusu pancernego. Po zdobyciu przez Niemców Złotnika główne siły radzieckiej 4 Armii Pancernej zostały odcięte od Bobru.

Finał bitwy nad Bobrem rozegrał się 16 lutego. Niemcy przerzucili z rejonu Gubina na Bieniów 1 karną brygadę SS Dirlewangera. W wyniku tego ataku żołnierze radzieccy wycofali się do Złotnika. W tej Rosjanie uderzyli wzdłuż toru kolejowego od zachodu na Bieniów. Zagrożeni uderzeniem na tyły Niemcy przeszli do obrony. W tym czasie Dla wsparcia walczących, przez Bóbr w rejonie Starego Żagania przeprawiły się jednostki drugorzutowe i artyleryjskie 13 Armii. Uderzyły one przez Olszyniec i Marszów na okrążone Żary, dokonując ich deblokady. Niemcy zdobyli się na jeszcze jeden desperacki krok - z rejonu Olbrachtowa i Kunic Żarskich wprowadzono do walki na wschód od Żar Dywizję Grenadierów Pancernych "Brandenburg", która zdobyła Kadłubie i Lubomyśl, Żary znów zostały odcięte od Bobru.

16 lutego, 117 Dywizja Pancerna opanowała prawobrzeżną część Żagania, pozostałe dywizje korpusu sforsowały Bóbr po obu stronach Zagania i uderzyły na tyły dywizji "Brandenburg" i jednostki korpusu "Wielkie Niemcy". 17 lutego jednostki radzieckie odbiły Kadłubie i sąsiednie wsie, przywracając połączenie z Żarami.

117 dywizja piechoty po zdobyciu wschodniej części miasta stanęła przed poważnym problemem taktycznym - było nim sforsowanie Bobru po wysadzeniu jedynych dwóch mostów przez Niemców i silnie bronionym lewym brzegu rzeki. Mimo trudnych zimowych warunków, wysokiego poziomu wody w Bobrze i pod silnym ogniem nieprzyjaciela, czołowe pułki dywizji: 335 i 338 zdołały przeprawić się na drugi brzeg. Walki trwały tu aż dwa dni.

16 lutego zlikwidowano ostatnie gniazdo niemieckiego oporu w Żaganiu. Tak zakończyła się krwawa, 3-dniowa bitwa o Żagań, ściśle powiązana z losami Żar, Bieniowa, Złotnika i Jasienia. Zdobycie Żagania miało duże znaczenie operacyjne. Żagań był wówczas ostatnią zdobytą twierdzą miejską na obszarze od Krosna Odra do Bolesławca, czyli na szerokości prawie 100km. Zlikwidowano, więc ostatni, duży punkt oporu niemieckiego na drodze do Nysy Łużyckiej.

 Źródło: Sekcja prasowa 11DKPanc