21 lipca 1943 roku powołano do życia 2 Korpus Polski, jednostkę Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Formacja została utworzona z dowództwa i jednostek Armii Polskiej na Wschodzie na podstawie rozkazu Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego. Na jej czele stanął gen. Władysław Anders. Jego żołnierze zdobyli później m.in. Monte Cassino i Bolonię.
Saperzy plutonu ppor. Leszka Skoniecznego (2. z lewej) na czołgu M4 Sherman w drodze do "Gardzieli".
Podstawę tworzonej na terenie Związku Sowieckiego polskiej armii stanowili obywatele polscy uwolnieni z sowieckich obozów i więzień po podpisaniu układu Sikorski–Majski 30 lipca 1941 roku. Dowódcą Armii Polskiej w ZSRS został gen. Władysław Anders, również zwolniony z sowieckiego więzienia.
– Współpraca z władzami ZSRS nie układała się dobrze, brakowało sprzętu i żywności, została więc podjęta decyzja o ewakuacji armii do Iranu – mówi dr Piotr Jagodziński, historyk zajmujący się dziejami Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Od marca do sierpnia 1942 roku Związek Sowiecki opuściło z gen. Andersem około 115 tys. osób, w tym blisko 78,5 tys. żołnierzy. Niedługo później polskie oddziały zostały przetransportowane do Iraku. Tam dołączyli do nich żołnierze Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich i we wrześniu 1942 roku z połączenia tych wojsk powstała Armia Polska na Wschodzie.
Walki 2 Korpusu Polskiego o Ankonę i przełamanie tzw. Linii Gotów. Grupa polskich piechurów z granatnikiem przeciwpancernym PIAT podczas walk na linii Gotów (lato 1944 r.).
W kolejnych miesiącach polscy żołnierze przechodzili intensywne szkolenie. 16 czerwca 1943 roku gen. Władysław Sikorski, Naczelny Wódz, wydał rozkaz powołania nowej formacji: 2 Korpusu Polskiego. Powstał on 21 lipca 1943 roku z dowództwa i jednostek Armii Polskiej na Wschodzie. Na czele 2 KP stał nadal gen. Anders, jego zastępcą był gen. Zygmunt Bohusz-Szyszko. W skład formacji wchodziły m.in. 3 Dywizja Strzelców Karpackich, 5 Kresowa Dywizja Piechoty, 22 Samodzielna Brygada Pancerna, Grupa Artylerii oraz mniejsze oddziały.
Żołnierze szkolili się w Palestynie i Syrii, otrzymali także od Brytyjczyków nowe uzbrojenie i wyposażenie. Od grudnia 1943 roku Polacy byli sukcesywnie przerzucani do południowych Włoch, gdzie weszli w skład brytyjskiej 8 Armii. Oddziały 2 Korpusu liczyły wówczas blisko 47 tys. żołnierzy. – W kolejnych tygodniach dołączali do nich dezerterzy z wojska niemieckiego, Pomorzanie i Ślązacy wcieleni siłą do Wehrmachtu – podaje historyk.
Generałowie Bronisław Duch (1. z lewej) i Władysław Anders (2. z lewej) na Mass Albaneta.
Polacy znacząco zasłużyli się podczas kampanii włoskiej. 18 maja 1944 roku żołnierze gen. Andersa zdobyli wzgórze Monte Cassino, co pozwoliło na przełamanie niemieckich pozycji obronnych linii Gustawa i otworzyło drogę na Rzym. Na początku lipca 2 KP stoczył zwycięską bitwę pod Loreto, a 18 lipca polskie oddziały wyzwoliły Ankonę na wybrzeżu Morza Adriatyckiego. Ostatnią bitwą 2 Korpusu było zdobycie Bolonii 21 kwietnia 1945 roku. Podczas walk we Włoszech poległo około 2,3 tys. polskich żołnierzy. Spoczywają na polskich cmentarzach wojennych w Bolonii, Casamassima, Loreto i na Monte Cassino.
Po wojnie 2 KP pozostał we Włoszech w składzie wojsk okupacyjnych, a w 1946 roku jego żołnierze zostali przetransportowani do Wielkiej Brytanii. Powstał tam Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia, którego celem była pomoc wojskowym w przystosowaniu się do cywilnego życia. W 1947 roku 2 Korpus został rozwiązany. – Część żołnierzy zdecydowała się na powrót do kraju, jednak większość, z uwagi na znalezienie się Polski pod sowiecką władzą, pozostała na emigracji – mówi dr Jagodziński.
Walki 2 Korpusu Polskiego o Ankonę i przełamanie tzw. Linii Gotów. Czołgi M4A4 Sherman z desantem piechoty podczas walk w rejonie Ankony (lipiec 1944 r.).
Wśród nich był gen. Władysław Anders, któremu komunistyczne władze w Polsce odebrały polskie obywatelstwo. Generał angażował się w działalność polityczną na emigracji, wydał też wojenne wspomnienia „Bez ostatniego rozdziału”. Zmarł 12 maja 1970 roku i został pochowany na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino obok swych żołnierzy.
autor zdjęć: NAC, IPN
komentarze