Ustawa o obronie ojczyzny wprowadza wiele nowych rozwiązań. Dlatego MON uruchomiło cykl szkoleń kaskadowych w jednostkach tak, aby wszyscy żołnierze mieli pełną wiedzę o zmienianych przepisach. Na naszych łamach regularnie publikujemy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania. Udzielają ich eksperci z Ministerstwa Obrony Narodowej.

Proszę o wyjaśnienie kwestii zmiany kategorii zdolności do służby wojskowej przez żołnierza rezerwy pasywnej, którego stan zdrowia się pogorszył i który wnioskuje do szefa WCR-u o skierowanie do WKL-u. Który artykuł obecnej ustawy reguluje ten problem, tak jak robił to art. 29 uchylonej ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP?

Kwestię zmiany kategorii zdolności do służby wojskowej przez żołnierza w tym konkretnym przypadku należy rozpatrywać w kontekście przepisów art. 81 i art. 83 ustawy o obronie ojczyzny, uwzględniając jednocześnie art. 87 i art. 88, ale także art. 152–169 oraz art. 531–544 tej ustawy.

Wydaje się, że podniesiona w pytaniu kwestia dotyczy osoby, która już posiada orzeczoną kategorię zdolności do służby wojskowej w ramach kwalifikacji wojskowej, ale nie jest zainteresowana ubieganiem się o powołanie do służby wojskowej i jej stan zdrowia się pogorszył (nie wiemy, czy ze względów tzw. czysto medycznych, czy psychologicznych). W omawianym przypadku istotne są także przesłanki, na których podstawie żołnierza przeniesiono do rezerwy pasywnej, oraz jego zdolność do służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny, ale z zadanego pytania nie da się tego wywnioskować. Z uwagi na funkcjonującą dotąd zasadę dobrowolności służby wojskowej (zawieszenie obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej) nie ma potrzeby wnioskowania o zmianę kategorii zdolności żołnierza w pasywnej rezerwie, jednak nie jest to prawnie ograniczone/zabronione.

Reasumując, jako odpowiedź na zadanie pytanie należałoby wskazać, że odpowiednikiem art. 29 uchylonej ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP są art. 81, 83, 87 i 88 ustawy o obronie ojczyzny, choć każdy przypadek wymaga szczegółowej oceny, zwłaszcza przez pryzmat zdolności do służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Jako uzupełnienie warto dodać, że w przypadku, gdyby wystąpiła potrzeba powołania do służby wojskowej na podstawie art. 152–169 ustawy o obronie ojczyzny (obowiązkowa zasadnicza służba wojskowa) czy też art. 531–544 tej ustawy (służba wojskowa w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny), osoba z orzeczoną kategorią zdolności zawsze ma prawo przedstawić stosowną dokumentację lekarską (psychologiczną) i na podstawie tej dokumentacji lub dodatkowych badań mieć ponownie określoną przez właściwy organ zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia służby wojskowej.

Według nieobowiązującej już ustawy pragmatycznej w przypadku zbiegu uprawnień do gratyfikacji urlopowej małżeństwa wojskowego przy ustalaniu wysokości tego świadczenia nie uwzględniano normy na małżonka. Obecnie, zgodnie z ustawą o obronie ojczyzny, małżonek żołnierz jest brany pod uwagę przy wypłacie gratyfikacji. Czy w związku z wejściem w życie nowych przepisów żołnierzom, którzy otrzymali pieniądze na „starych” zasadach, przysługuje wyrównanie gratyfikacji? Czy zyskają oni uprawnienia do otrzymania gratyfikacji na podstawie ww. ustawy najwcześniej w przyszłym roku?

Przepisy ustawy nie zawierają norm dotyczących możliwości „wyrównania” gratyfikacji urlopowej. Wobec powyższego należy przyjąć, że żołnierzom, którzy otrzymali gratyfikację urlopową na podstawie przepisów dotychczasowych, nie przysługuje jej wyrównanie do wysokości wynikającej z nowych regulacji.

Dowódca jednostki może udzielić płatnego urlopu szkoleniowego żołnierzowi m.in. na pobieranie nauki, odbywanie studiów wyższych lub studiów podyplomowych. Czy płatny urlop szkoleniowy przysługuje też żołnierzom, którzy studiują stacjonarnie (studia realizują wieczorami, poza godzinami służbowymi)? W ustawie wprost wymienione są jedynie osoby odbywające studia w systemie niestacjonarnym, czy jednak dowódca może zastosować ten przepis wobec żołnierzy studiujących stacjonarnie?

Art. 271 ustawy o obronie ojczyzny wskazuje, że żołnierzowi zawodowemu pobierającemu naukę właściwy organ udziela płatnego urlopu szkoleniowego na pobieranie nauki, odbywanie studiów wyższych lub studiów podyplomowych lub kształcenie w szkole doktorskiej, a także na odbycie specjalizacji medycznej, farmaceutycznej, diagnosty laboratoryjnego oraz w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, jak również aplikacji radcowskiej lub legislacyjnej. Jednocześnie regulacje art. 274 ust. 1 pkt 2–4 ustawy określają, jaki wymiar urlopu szkoleniowego przysługuje żołnierzowi zawodowemu z racji odbywania nauki, jednakże dotyczą one tylko i wyłącznie studiów i studiów podyplomowych odbywanych w systemie niestacjonarnym. Brak jest zatem możliwości udzielenia urlopu szkoleniowego w związku z udziałem w studiach wieczorowych, jeżeli przyjmiemy, że studia takie są studiami stacjonarnymi.

Jednakże definicja studiów niestacjonarnych w ustawie z 20 lipca 2018 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (DzU z 2022 r. poz. 574 ze zm.) nie definiuje wprost charakteru studiów wieczorowych (stacjonarne czy niestacjonarne), gdyż jej brzmienie określa, że studia są prowadzone w formie:
1) studiów stacjonarnych, w ramach których co najmniej połowa punktów ECTS objętych programem studiów jest uzyskiwana w ramach zajęć z bezpośrednim udziałem nauczycieli akademickich lub innych osób prowadzących zajęcia i studentów;
2) studiów niestacjonarnych wskazanych w uchwale senatu, w ramach których mniej niż połowa punktów ECTS objętych programem studiów może być uzyskiwana z bezpośrednim udziałem nauczycieli akademickich lub innych osób prowadzących zajęcia i studentów.

Mając powyższe na względzie, to senat uczelni wskazuje, które studia prowadzone przez tę uczelnię są studiami niestacjonarnymi. Może się zatem okazać, że studia wieczorowe zostaną wskazane uchwałą senatu uczelni jako studia niestacjonarne, a wtedy urlop szkoleniowy przysługiwałby żołnierzowi zawodowemu biorącemu udział w takich studiach.

Trudno zatem jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, nie znając rzeczywistego charakteru studiów wieczorowych (uznane przez senat uczelni jako niestacjonarne czy nie).

Na podstawie art. 449 ust. 3 pkt 1 żołnierzowi zawodowemu nie przyznaje się świadczenia motywacyjnego, jeżeli w ostatniej opinii służbowej otrzymał ocenę ogólną niższą niż dobra. Czy żołnierzowi, który został ponownie powołany do służby z rezerwy kadrowej, ale po powrocie nie został jeszcze objęty opiniowaniem, należy się świadczenie motywacyjne? Czy pod uwagę można wziąć ostatnią opinię, która została wydana przed zakończeniem zawodowej służby wojskowej?

Zgodnie z postanowieniami ustawy o obronie ojczyzny (art. 449) jedną z przesłanek uniemożliwiających przyznanie żołnierzowi zawodowemu świadczenia motywacyjnego jest otrzymanie w ostatniej opinii służbowej oceny ogólnej niższej niż dobra. O ile kwestia samej wysokości oceny nie budzi wątpliwości, o tyle wyjaśnienia wymaga istota ostatniej oceny.

Na podstawie wykładni przepisów prawa, a contrario, stwierdzić należy, że zarówno ocena ostatnia – choćby wydana przed laty – nie niższa niż dobra, jak i brak oceny z ostatniej opinii służbowej nie mogą być uznane za ocenę niższą niż dobra. Oznacza to więc, że ostatnia ocena ogólna nie niższa niż dobra czy też brak oceny stanowią przesłankę do przyznania świadczenia motywacyjnego.

Kiedy powinna nastąpić pierwsza wypłata dodatkowego wynagrodzenia z tytułu czasowego powierzenia obowiązków służbowych, uregulowanego w art. 447 ustawy o obronie ojczyzny? Ust. 1 omawianego artykułu stanowi, że dodatkowe wynagrodzenie przysługuje żołnierzowi zawodowemu, któremu przez okres co najmniej jednego miesiąca dodatkowo powierzono czasowe pełnienie obowiązków służbowych. Z powyższego można zatem wywnioskować, że pierwsza wypłata dodatkowego wynagrodzenia może nastąpić najwcześniej już po upływie jednego miesiąca wykonywania przez żołnierza zawodowego ww. obowiązków. Z kolei § 2 ust. 3 nadal obowiązującego (na podstawie art. 822 ust. 6 ustawy o obronie ojczyzny) rozporządzenia MON-u z 6 kwietnia 2021 roku w sprawie wypłacania żołnierzom zawodowym dodatkowego wynagrodzenia zawiera zapis, że pierwszej wypłaty wynagrodzenia dokonuje się po dwóch miesiącach wykonywania obowiązków. Jak zatem należy interpretować te dwa różniące się od siebie przepisy?

W omawianym przypadku należy bezwzględnie stosować normę wynikającą z ustawy, jako aktu prawnego wyższego rzędu.

Jak według nowej ustawy wygląda kwestia powoływania funkcjonariuszy innych służb do zawodowej służby wojskowej?

Na gruncie ustawy o obronie ojczyzny występują następujące możliwości przyjęcia funkcjonariusza do zawodowej służby wojskowej:

1) przeniesienie funkcjonariusza Policji, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, które następuje na własną prośbę, do dalszego pełnienia służby w ramach zawodowej służby wojskowej, jeżeli wykazuje predyspozycje do pełnienia tej służby (art. 137 ustawy);

2) powołanie osoby posiadającej stopień policyjny, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, które następuje na jej wniosek albo za jej zgodą, do zawodowej lub terytorialnej służby wojskowej, gdzie otrzymuje stopień równorzędny ze stopniem posiadanym w danej służbie (art. 138 ustawy).

Należy wskazać, że przeniesienie funkcjonariusza do zawodowej służby wojskowej, zgodnie z art. 137 ust. 2 ustawy odbywa się za zgodą ministra obrony narodowej oraz ministra nadzorującego daną służbę, z zachowaniem ciągłości służby. Szczegółowe rozstrzygnięcia w tej kwestii uregulowane są w rozporządzeniu MON-u z 27 czerwca 2022 roku w sprawie powoływania do zawodowej służby wojskowej

Pracownik dostarczył pracodawcy wykaz dni, w których w danym roku kalendarzowym będzie pełnił służbę rotacyjnie. Tymi dniami są weekendy, jeden w każdym miesiącu, które dla pracownika są dniami wolnymi od pracy. Czy pracownik powinien zatem składać wniosek o udzielenie urlopu bezpłatnego na okres rotacji przypadającej zgodnie z wspomnianym wykazem? Czy pracodawca może obligatoryjnie udzielić takiego urlopu? Czy w ogóle zasadne jest udzielanie urlopu bezpłatnego, skoro jest to dzień wolny od pracy dla tego pracownika?

Zgodnie z art. 305 ust. 1 ustawy o obronie ojczyzny pracodawca udziela pracownikowi powołanemu do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie, z wyjątkiem służby pełnionej jednorazowo w czasie lub dniu wolnym od pracy, urlopu bezpłatnego na okres trwania tej służby. Jak więc stanowi cytowany przepis, na czas wolny od pracy dla pracownika lub na dzień (dni) wolny urlopu bezpłatnego się nie udziela.

Wyjaśnienia wymaga, że czas wolny od pracy to czas, w którym pracownik nie wykonuje pracy, a więc może to być czas, w którym pracownik odbiera przykładowo nadgodziny za ponadnormatywny czas pracy. Nie może to zaś być dzień urlopu wypoczynkowego z uwagi na regulacje zawarte w Kodeksie pracy, tj. art. 165 pkt 3 (8). Jego przepisy stanowią, że powołanie na ćwiczenia wojskowe w ramach pasywnej rezerwy, stawienia się do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie albo stawienia się do pełnienia służby w aktywnej rezerwie, na czas do 3 miesięcy, stanowi obligatoryjną przesłankę do przesunięcia terminu urlopu. W tych dniach pracodawca, po przesunięciu urlopu wypoczynkowego na inny okres, udziela pracownikowi urlopu bezpłatnego.

Czy żołnierzowi w ramach Legii Akademickiej, który przybył na szkolenie praktyczne do jednostki wojskowej, przysługuje zwrot kosztów przejazdu?

Tak, spełnia bowiem wymogi zgodnie z art. 801 ust. 3 ustawy o obronie ojczyzny, który stanowi, że „do ćwiczeń wojskowych z udziałem żołnierzy rezerwy zaplanowanych na rok 2022 – stosuje się przepisy dotychczasowe”.