13 maja 1901 roku urodził się Witold Pilecki. Był uczestnikiem walk o Wilno, wojny z bolszewikami, żołnierzem Armii Krajowej. Pułkownik zapisał się na kartach polskiej historii jako autor raportu o zagładzie w Auschwitz. By wypełnić tę misję, do obozu poszedł na ochotnika. Zamordowany w 1948 roku przez komunistów, został pochowany w nieznanym dotychczas miejscu.
– O działalności Witolda Pileckiego podczas niemieckiej okupacji wiemy wiele, natomiast mniej znane są jego dokonania w czasie I wojny światowej i w okresie międzywojennym – mówi dr Dariusz Siwek, historyk specjalizujący się w dziejach Polski XX wieku.
Pilecki urodził się 13 maja 1901 roku w Ołońcu na terenie Karelii w północno-zachodniej części Imperium Rosyjskiego. Jego dziadek został zesłany na Syberię za udział w powstaniu styczniowym, ojciec pracował w Ołońcu jako leśnik. Od 1910 roku rodzina zamieszkała w Wilnie, gdzie Witold – jako uczeń gimnazjum – związał się z działającym w konspiracji polskim harcerstwem.
Partyzant i społecznik
– Pilecki wcześnie zaangażował się w walkę o polską niepodległość. Już jako 17-latek pod koniec I wojny światowej wstąpił do oddziałów samoobrony – opowiada historyk. Na przełomie 1918 i 1919 roku Witold wziął udział w oswobadzaniu Wilna z rąk niemieckich żołnierzy. Po nadejściu Armii Czerwonej walczył w partyzanckim oddziale ułanów Jerzego Dąbrowskiego „Łupaszki” (na cześć tego dowódcy ten sam pseudonim przyjął później płk Zygmunt Szendzielarz). Niedługo potem Pilecki wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej w szeregach 211 Pułku Ułanów Nadniemeńskich. Za męstwo w walkach, m.in. w Bitwie Warszawskiej, został odznaczony Krzyżem Walecznych.
Witold Pilecki z młodzieżą powiatu lidzkiego na zlocie w Warszawie, koniec lat 30. Fot. arch. IPN
Po wojnie Witold zdał maturę i rozpoczął studia plastyczne na Uniwersytecie im. Stefana Batorego w Wilnie. – W związku z ciężką sytuacją finansową rodziny przerwał naukę i podjął pracę jako urzędnik w sądzie – mówi dr Siwek. Potem zajął się prowadzeniem majątku, który jego rodzina odzyskała w Sukurczach niedaleko Lidy (obecnie na Białorusi). W 1931 roku wziął ślub z Marią Ostrowską. Mieli dwójkę dzieci: Andrzeja i Zofię.
Pilecki, osiedlając się w Sukurczach, zaangażował się w życie lokalnej społeczności. Doprowadził do założenia ochotniczej straży pożarnej w Lidzie, był prezesem mleczarni oraz założycielem lokalnego kółka rolniczego. – Za działalność na rzecz lokalnej społeczności został odznaczony w 1938 roku Srebrnym Krzyżem Zasługi – dodaje historyk. Znajdował też czas na pisanie wierszy i malowanie.
Nie zapomniał przy tym o wojsku. W 1925 roku Pilecki odbył praktykę w 26 Pułku Ułanów Wielkopolskich w Baranowiczach i został podporucznikiem rezerwy. Przeszedł również szkolenie w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu oraz organizował składające się z okolicznych osadników lokalne szwadrony Konnego Przysposobienia Wojskowego „Krakus”, wzorowane na lekkiej kawalerii polskiej. Oddziały z tej okolicy wcielono potem w charakterze kawalerii dywizyjnej do 19 Dywizji Piechoty, w której walczył też Pilecki.
W konspiracji
Tuż przed wybuchem wojny oficer został zmobilizowany i walczył jako dowódca plutonu w szwadronie kawalerii 19 Dywizji Piechoty. Bił się m.in. w okolicach Tomaszowa Mazowieckiego i Piotrkowa. – Już w pierwszym dniu wojny jego ułani zestrzelili niemiecki samolot, który leciał zbyt nisko nad ziemią – podaje dr Siwek. Po rozbiciu 19 DP Pilecki zebrał pozostałych ułanów i dołączył do bijącej się na południu kraju 41 Dywizji Piechoty. Około 20 września i ta dywizja została rozbita.
Pilecki przedostał się do okupowanej Warszawy, gdzie współtworzył Tajną Armię Polską. – Aby poznać warunki panujące w obozie koncentracyjnym Auschwitz, pozwolił aresztować się Niemcom 19 września 1940 roku podczas łapanki – przypomina historyk. W obozie zbierał i przekazywał materiały dotyczące popełnianego tam ludobójstwa. Zorganizował też obozową konspirację. W nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 roku uciekł wraz z dwoma współwięźniami i sporządził raport przedstawiający zbrodnie popełniane w obozie. Po powrocie do Warszawy służył w oddziale III Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej, walczył też w Powstaniu Warszawskim.
Po upadku tego zrywu oficer został osadzony w obozie jenieckim. Wyzwolony przez Amerykanów w 1945 roku dołączył do 2 Korpusu Polskiego we Włoszech. Na rozkaz dowódcy gen. Władysława Andersa pułkownik wrócił do Polski, aby zdobywać informacje na temat działalności komunistów i NKWD oraz sytuacji żołnierzy AK.
Witold Pilecki na ławie oskarżonych 1948 r. Fot. Institute of National Remembrance Archive, Domena publiczna
Witold Pilecki został aresztowany przez bezpiekę 8 maja 1947 roku i oskarżony o działalność wywiadowczą. Stalinowski sąd skazał go na śmierć, wyrok wykonano 25 maja 1948 roku. Miejsce pochówku Pileckiego do dzisiaj nie jest znane. – Przez cały okres PRL-u nie wolno było wspominać o Pileckim. Dopiero w 1990 roku Sąd Najwyższy uniewinnił oficera, a w 2006 roku został on pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego – dodaje historyk.
autor zdjęć: arch. IPN, Wikipedia
komentarze