Elementy konstrukcji i wyposażenia sowieckiego samolotu Pe-2, który przez 70 lat leżał w bagnie nieopodal Wyszogrodu, zostały dziś zaprezentowane w tamtejszym Muzeum Wisły. Zaangażowanym w projekt pasjonatom udało się też zidentyfikować załogę zestrzelonego samolotu.
To miał być rutynowy lot rozpoznawczy. 18 stycznia 1945 roku z bazy pod Łukowem wystartował sowiecki samolot Pe-2 należący do 72 Samodzielnego Pułku Zwiadu Lotnictwa 16 Armii Lotniczej. Choć dowództwo ostrzegało przed niemieckimi maruderami, którzy w popłochu wycofywali się spod Warszawy, a pogoda była, delikatnie mówiąc, nie najlepsza, lotnicy nie przypuszczali zapewne, że wyruszają na swoje ostatnie zadanie. Na Niemców natknęli się w okolicach wsi Kamion. W stronę samolotu poleciały pociski wystrzelone z broni maszynowej. Część z nich dosięgła silnika, który eksplodował, a potem oderwał się od skrzydła. Maszyna straciła sterowność, a potem runęła do bagnistego starorzecza Bzury. Trzej członkowie załogi zginęli na miejscu. Potem jeszcze przez kilka lat po wojnie z błota wystawał ponoć ogon roztrzaskanego samolotu.
– O szczątkach, które skrywają okoliczne bagna, opowiedział nam jeden z mieszkańców Kamionu – wspomina Michał Antczak ze Stowarzyszenia Eksploracyjnego na rzecz Ratowania Zabytków „Sakwa”, który wspólnie z kolegami zajmuje się odkrywaniem tajemnic historii. Członkowie „Sakwy” uznali, że warto sprawdzić i ten sygnał. Wystąpili o zgodę do właściciela gruntów oraz wojewódzkiego konserwatora zabytków. Po dopełnieniu formalności sprawdzili teren za pomocą wykrywaczy metali. Wrak namierzyli niemal od razu. Postanowili go odsłonić i wydobyć na powierzchnię tak wiele elementów, jak to tylko będzie możliwe. – Z błota wyciągnęliśmy między innymi świetnie zachowany silnik, skrzydło, część kadłuba z kołem, dwa karabiny maszynowe, a także należące do pilotów spadochrony i pistolety – wylicza Antczak. Wśród znalezisk był również aparat fotograficzny. – Przekazaliśmy go specjalistom, którzy mieli odzyskać film. To się jednak nie udało. Wielce prawdopodobne, że lotnicy podczas zadania nie zdążyli zrobić żadnego zdjęcia – zaznacza Antczak.
Przedmioty powędrowały do Muzeum Wisły w Wyszogrodzie. Tam też trafiły spoczywające we wraku ludzkie szczątki. – O pomoc w ustaleniu tożsamości lotników oraz odtworzeniu ostatnich godzin samolotu zwróciliśmy się do rosyjskich naukowców – informuje Zdzisław Leszczyński, dyrektor wyszogrodzkiego muzeum. Miał to ułatwić znaleziony na miejscu nieśmiertelnik. W poszukiwaniu informacji Rosjanie sięgnęli po dokumenty zdeponowane w wojskowych archiwach. Cel udało się osiągnąć. – Odkryty przez nas samolot 1 września 1944 roku opuścił fabrykę w Kazaniu – opowiada Leszczyński. – Feralnego dnia za jego sterami zasiadał pilot lejtnant Eustawfij Czułowski. W cywilu był on pianistą i – co szczególnie ciekawe – pochodził z rodziny polskich zesłańców na Sybir. Towarzyszyli mu strzelec i radiooperator starszy sierżant Jakow Polkin i nawigator Iwan Żywotowski – informuje dyrektor muzeum. Wyciągnięte z błota szczątki lotników zostaną pochowane na cmentarzu żołnierzy Armii Czerwonej w Warszawie. W tej sprawie Urząd Wojewódzki kontaktował się już ambasadą Rosji. Fragmenty samolotu zostały dziś uroczyście zaprezentowane w wyszogrodzkim Muzeum Wisły. – Będziemy je eksponować w nowo otwartym pawilonie – informuje dyrektor Leszczyński.
Historia samolotu Pe-2 sięga przełomu lat trzydziestych i czterdziestych ubiegłego wieku. W pierwotnej wersji był to bombowiec nurkujący, zaprojektowany przez więźniów politycznych z Centralnego Biura Konstrukcyjnego 29. Grupą kierował Władimir Petlakow, a pracowała ona pod ścisłym nadzorem NKWD. W latach 1941–42 sowieckie fabryki opuściło 11,5 tysiąca tego typu maszyn. Następcą Pe-2 został używany od 1943 roku Pe-2FT. Bombowiec w tej wersji miał mocniejsze silniki i lepsze uzbrojenie. W oparciu o niego powstały między innymi maszyny przeznaczone do rozpoznania fotograficznego dalekiego zasięgu.
Po wojnie samoloty Pe-2FT były wykorzystywane również w polskiej armii. Jeden z nich w 1952 roku rozbił się w Poznaniu. W katastrofie zginęło trzech członków załogi oraz sześciu przechodniów i robotników pracujących przy budowie mostu. Wypadek szybko został utajniony. Jego szczegóły wyszły na jaw dopiero kilka lat temu.
autor zdjęć: Jarosław Wiśniewski
komentarze