Gwiazda Morza Śródziemnego ma największy „zasięg terytorialny” spośród odznaczeń pamiątkowych, ponieważ potencjalnie przysługuje uczestnikom kilkunastu kontyngentów lądowych i morskich działających od 1974 roku na obszarach państw przylegających do Morza Śródziemnego, Morza Czarnego i Morza Egejskiego oraz na tych akwenach. Jednak droga od „potencjalnie przysługuje” do postanowienia prezydenta RP o nadaniu tej Gwiazdy jest długa i kręta.

„Rejon działania” prezydenckiego odznaczenia

Gwiazda Morza Śródziemnego jest dotychczas jedynym odznaczeniem o charakterze pamiątkowym, któremu zmieniono geograficzny zasięg nadawania. Ustanowiona rozporządzeniem prezydenta RP w 2010 roku, była przeznaczona wyłącznie dla żołnierzy polskich kontyngentów wojskowych biorących udział w operacji morskiej „Active Endeavour” na Morzu Śródziemnym i Morzu Czarnym. Były to m.in. PKW Bielik, PKW Kondor, PKW Pułaski, PKW Kościuszko i PKW Czernicki.

Swoim rozporządzeniem z 2017 roku prezydent RP powiększył obszar prowadzenia operacji przez polskie kontyngenty wojskowe, w których uczestnictwo upoważnia do otrzymania tej Gwiazdy. Został on określony jako „rejon Morza Śródziemnego, Morza Czarnego lub Morza Egejskiego”, przy czym samo Morze Śródziemne i Morze Czarne pozostawiono jako obszar prowadzenia operacji „Active Endeavour”.

Dyskusja w Sejmie

5 grudnia 2021 roku poseł IX kadencji Sejmu Paweł Szramka wystosował do ówczesnego ministra obrony narodowej zapytanie poselskie nr 4617 w sprawie uhonorowania żołnierzy misji UNIFIL odznaczeniem pamiątkowym Gwiazda Morza Śródziemnego: „Czy jest możliwość wnioskowania o nadanie tejże Gwiazdy uczestnikom PKW w Republice Libańskiej?”. W konkluzji odpowiedzi na to zapytanie minister obrony narodowej stwierdził, że „zgodnie z obowiązującym stanem prawnym nie występują przesłanki uniemożliwiające podjęcie inicjatywy wystąpienia drogą służbową z wnioskiem o nadanie przedmiotowego odznaczenia do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej przez właściwy organ zgodnie z kompetencjami”. Minister wskazał również decyzję nr 202/MON z 6 lipca 2012 roku w sprawie występowania z wnioskami o nadanie odznaczeń wojskowych o charakterze pamiątkowym z wyrazem „Gwiazda” w nazwie jako obowiązujący dokument, w którym wymieniono poszczególnych dowódców/szefów upoważnionych do wszczęcia procedury występowania z wnioskami o nadanie Gwiazdy. W przypadku żołnierza pełniącego aktualnie służbę w PKW upoważniony do wszczęcia tej procedury jest dowódca kontyngentu. W przypadku zaś żołnierzy i osób, które zakończyły służbę w PKW, upoważniony do tego jest dowódca jednostki wojskowej, w której aktualnie pełnią służbę, lub szef Wojskowego Centrum Rekrutacji, gdy są już w rezerwie lub w stanie spoczynku.

Z treści zarówno zapytania poselskiego, jak i z odpowiedzi ministra wynikają dwa wnioski. Pierwszy wniosek dotyczy możliwości nadania Gwiazdy Morza Śródziemnego za uczestnictwo w kontyngencie biorącym udział w operacji lądowej, w tym przypadku operacji pokojowej UNIFIL w Libanie Południowym. Drugi, przez analogię, wskazuje na możliwość nadania Gwiazd uczestnikom innych kontyngentów, których rejony działania mieściły się lub mieszczą w rejonie wymienionych w rozporządzeniu trzech mórz.

Rejon wspomnianych trzech mórz oznacza państwa przylegające do nich, czyli są to np.: Libia, Egipt, Izrael, Liban, Turcja, Gruzja, Ukraina, Rumunia, Bułgaria, Grecja, Włochy czy Francja. Innymi słowy, dotychczasowe odznaczenie dla uczestników operacji „Active Endeavour” na Morzu Śródziemnym i Morzu Czarnym zostało „rozszerzone” na uczestników kontyngentów działających w ramach operacji lądowych prowadzonych w tak zdefiniowanym rejonie. Nietrudno zestawić wykaz polskich kontyngentów wojskowych biorących udział w operacjach prowadzonych przez organizacje międzynarodowe na terenach wspomnianych państw. Są to np. PKW UNEF II (1973–1979), PKW UNDOF (1974–2009), PKW UNIFIL (1992–2009 i od 2019 roku), PKW Turcja (od 2021), Grupa Obserwatorów w Misji Obserwacyjnej Unii Europejskiej w Gruzji (2008–2009), PKW Rumunia (od 2017), PKW Grecja (2004), PKW Sophia (2018–2020), PKW Irini (od 2020), PKW Olimp (2024).

Wspomniana Grupa Obserwatorów była polskim kontyngentem wojskowym (wyposażonym w sześć pojazdów interwencyjnych lekko opancerzonych typu Dzik), ponieważ w postanowieniu prezydenta przywołano podstawę prawną dotyczącą użycia kontyngentu wojskowego. Zdawano sobie sprawę, że zastosowanie nazwy np. PKW Kaukaz, bezpośrednio po zakończeniu wojny rosyjsko-gruzińskiej, niepotrzebnie podniosłoby ciśnienie w Moskwie.

W przypadku uczestników PKW UNEF II, PKW UNIFIL oraz PKW UNDOF należy podkreślić, że od nowelizacji w 2023 roku w art. 31 Ustawy o orderach i odznaczeniach wyłączono Gwiazdy z ograniczeń czasowych dotyczących sporządzania wniosków na ordery i odznaczenia po zakończeniu udziału w danej operacji.

Brak dalszego ciągu

Po nowelizacji rozporządzenia Gwiazdy Morza Śródziemnego poza biorącymi udział w operacji „Active Endeavour” są przyznawane uczestnikom jedynie trzech kontyngentów: PKW Sophia, PKW Irini i PKW Turcja. Pomimo jasnej deklaracji ministerstwa nie zanotowano jednak, aby Gwiazdą Morza Śródziemnego odznaczono uczestników PKW UNIFIL. Wynika z tego, że dotychczas żaden z dowódców PKW UNIFIL nie wystąpił z wnioskiem o nadanie Gwiazd Morza Śródziemnego swoim podwładnym. Można założyć, że są dwa powody tego zaniechania: albo dowódcy kolejnych zmian PKW UNIFIL „nie wiedzieli, że mogą”, albo „wiedzieli, że nie mogą” wystąpić z wnioskiem. Z kolei dowódcy PKW Irini oraz PKW Turcja wiedzą, że mają wystąpić z wnioskami o nadanie Gwiazd Morza Śródziemnego, ponieważ uczestnicy wspomnianych kontyngentów są nimi odznaczani. Być może problem tkwi jak zwykle w hierarchicznej strukturze wojska, tzn. osoba odpowiedzialna za udzielenie instruktażu w tym zakresie dla kadry PKW przed wyjazdem do rejonu działania nie ma aktualnych wytycznych, sporządzonych przez inną osobę odpowiedzialną.

Tu należy zaznaczyć, że Gwiazda Morza Śródziemnego jako odznaczenie o charakterze pamiątkowym powinna zostać przyznana z urzędu, gdy żołnierz kontyngentu, którego rejon działania mieścił się w rejonie wspomnianych trzech mórz, spełnia wymagania formalne wymienione w ustawie oraz rozporządzeniu. Gwiazda nie jest przyznawana za zasługi, ale za nienaganną służbę w kontyngencie wojskowym.

Sposoby wyjścia z patowej sytuacji

My w Polsce od kilkuset lat rozróżniamy dwa sposoby wyjścia z trudnych, beznadziejnych i patowych sytuacji. Normalny i cudowny. Z normalnym sposobem mamy do czynienia wtedy, gdy Matka Boska osłoni nas swoim płaszczykiem przed niebezpieczeństwem. Tu można przywołać śluby lwowskie Jana Kazimierza z kwietnia 1656 roku czy artykuł Stanisława Strońskiego z sierpnia 1920 roku zatytułowany „Cud nad Wisłą”. Procedura jasna, prosta i skuteczna. Z kolei cudowny sposób zaobserwujemy wtedy, gdy Polacy sami się zorganizują i przygotują w celu skutecznego odparcia zagrożenia. Podobnie będzie z patową sytuacją z odznaczeniem pamiątkowym dla uczestników wymienionych wyżej kontyngentów – Gwiazdą Morza Śródziemnego.

Cudowny sposób zaistnieje, gdy właściwa osoba z pionu kadrowego uaktualni wytyczne dotyczące wnioskowania o odznaczenie za udział w PKW, dowódca XII zmiany PKW UNIFIL otrzyma instruktaż w zakresie odznaczeń zgodny z aktualnym stanem prawnym i przytoczoną wyżej informacją ministra obrony narodowej dla Sejmu, a przełożeni wyszczególnieni w decyzji nr 202/MON z 2012 roku sami z siebie wystąpią drogą służbową z wnioskami do prezydenta RP o nadanie Gwiazd Morza Śródziemnego byłym uczestnikom wspomnianych kontyngentów, a obecnie swoim podwładnym w służbie czynnej, w rezerwie i w stanie spoczynku.

Normalny sposób będzie z kolei polegał na wykorzystaniu przez uczestników kontyngentów działających w przeszłości „w rejonie Morza Śródziemnego, Morza Czarnego lub Morza Egejskiego” starej arabskiej mądrości o górze, która nie chciała przyjść do Mahometa oraz podstawowego uprawnienia zagwarantowanego w Regulaminie Ogólnym Sił Zbrojnych RP w postaci pisemnego wniosku do aktualnego przełożonego (dowódcy PKW, dowódcy JW, szefa WCR-u), przesłanego za pośrednictwem systemu informatycznego lub zarejestrowanego w kancelarii, o wszczęcie procedury wystąpienia z wnioskiem o nadanie Gwiazdy Morza Śródziemnego.

Ta cała sytuacja przypomina stary szmonces o Icku, który modlił się do Pana Boga o wygraną na loterii. Wreszcie zirytowany Stwórca przemówił do niego: „Icek, ty mnie nie proś. Ty daj mi szansę. Ty idź i kup ten los!”.

Wybór sposobu wszczęcia procedury, cudownego lub normalnego, powinno się pozostawić zainteresowanym, czyli uczestnikom wspomnianych kontyngentów. Na usprawiedliwienie sposobu normalnego przypomnę, że w historii Polski było już odznaczenie pamiątkowe, Medal Pamiątkowy za wojnę 1918–1921, ustanowiony rozporządzeniem Rady Ministrów w 1928 roku. Weterani tamtej wojny po ośmiu latach od jej zakończenia też musieli zgłaszać się do organów administracji wojskowej i przedkładać „dokumenty lub uwierzytelnione odpisy stwierdzające, że petent odpowiada jednemu z warunków przewidzianych w rozporządzeniu”. I nikt nie był zdziwiony.