moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję

Ppłk Kowalewski: twórca polskiego radiowywiadu

Do polskiego triumfu podczas Bitwy Warszawskiej przyczynił się wojskowy wywiad, w tym ppłk Jan Kowalewski, naczelnik Wydziału II Radiowywiadu Biura Szyfrów. Wybitny kryptolog, razem z zespołem, złamał kilkadziesiąt sowieckich szyfrów i odczytał kilkaset bolszewickich depesz. Zdobyte w ten sposób informacje miały decydujący wpływ na nasze zwycięstwo w sierpniu 1920 roku.

Grupa oficerów 1 Dywizji przed pałacem w Slawentzitz (późn. nazwa: Sławięcice). Na pierwszym planie stoją od prawej: kapitan Leon Bulowski, kapitan Robert Oszek, kapitan Jan Chodźko, porucznik Jan Kowalewski. 1921 r. Fot. NAC

– Ppłk Kowalewski, mimo że położył ogromne zasługi dla polskiego wywiadu, nie tylko podczas wojny z bolszewikami, ale także w okresie międzywojennym i II wojny światowej, dziś jest postacią bardzo mało znaną w Polsce – mówi Wojciech Grott, pracownik Działu Naukowego Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku i autor książki „Podpułkownik Jan Kowalewski (1892–1965)”. Historyk opowiada, że podpułkownik Kowalewski urodził się 24 października 1892 roku w Łodzi. Ukończył tam szkołę handlową i kontynuował naukę na wydziale chemicznym uniwersytetu w belgijskim Liège. Po wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany do rosyjskiej armii i skierowany do szkoły oficerskiej w Kijowie. Walczył na froncie białoruskim i rumuńskim, a po obaleniu caratu wziął udział w tworzeniu polskich oddziałów przy rosyjskiej armii. Tuż przed odzyskaniem niepodległości przez Polskę został szefem wywiadu 4 Dywizji Strzelców Pieszych gen. Lucjana Żeligowskiego i wraz z tą jednostką powrócił do Polski.

Nasłuchiwanie bolszewików

W kraju został przydzielony do Biura Wywiadu Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa. Przez przypadek ujawnił się tam jego talent szyfranta. – W sierpniu 1919 roku kolega Kowalewskiego, por. Stanisław Sroka miał wesele siostry i poprosił oficera, aby zastąpił go na nocnym dyżurze w sekcji szyfrów – mówi Grott. Kowalewski miał segregować i przesyłać dalej depesze, także zaszyfrowane, które napływały z nasłuchu radiowego. Nudził się jednak i dla zabicia czasu spróbował je rozszyfrować. „Spędziłem całą noc na tej pracy. Udało mi się rozszyfrować depesze wysłane przez tzw. „Grupę Mozyrską", wspominał ppłk Kowalewski po wojnie w Radio Wolna Europa. W ten sposób złamał pierwsze klucze szyfrowe Armii Czerwonej. – Łamał potem kolejne szyfry, nie tylko bolszewickie, ale także innych armii: „białych” wojsk rosyjskich, ukraińskich, a także czechosłowackich, litewskich i niemieckich – wylicza badacz z Gdańska.

Dzięki tym sukcesom powierzono kpt. Kowalewskiemu utworzenie i kierowanie komórką kryptoanalizy, czyli Wydziałem II Radiowywiadu Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego. Przy rozszyfrowaniu depesz oficer zatrudnił wybitnych przedstawicieli polskiej szkoły matematycznej: Wacława Sierpińskiego, Stanisława Leśniewskiego i Stefana Mazurkiewicza. – W pracy oficerowi pomagała znajomość struktur rosyjskiej armii i jej łączności, a także języków: niemieckiego, francuskiego i rosyjskiego – tłumaczy historyk.

Od sierpnia 1919 do końca 1920 roku pracownicy komórki złamali w sumie kilkadziesiąt szyfrów i odczytali kilkaset depesz, rozkazów i meldunków bolszewickich. Dzięki pracy radiowywiadu polskie dowództwo otrzymywało informacje m.in. o koncentracji oddziałów Armii Czerwonej, ich zamierzeniach, pozycjach, sile, nastrojach i planach. – Odczytane depesze w dużej mierze przyczyniły się do polskiego zwycięstwa w Bitwie Warszawskiej i całej wojnie 1920 roku – podkreśla badacz z MIIWŚ. Dodaje, że dzięki znajomości planów przeciwnika Józef Piłsudski, naczelny wódz mógł podjąć skuteczne decyzje strategiczne i zaplanować zwycięskie ruchy polskich wojsk. Za zasługi podczas walk z bolszewikami Kowalewski został odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari.

Uzbrojenie z pamięci

Po zakończeniu wojny oficer nadal zajmował się wywiadem. Służył na Górnym Śląsku. Stanął tam na czele wywiadu sztabu wojsk powstańczych w III powstaniu śląskim. W 1923 roku wysłano go do Japonii, gdzie swoje umiejętności odczytywania szyfrów radzieckich przekazywał japońskim oficerom podczas szkolenia z zakresu kryptografii. Uhonorowano go za to wysokim japońskim odznaczeniem – Orderem Wschodzącego Słońca. – Kolejne lata poświęcił na studia w paryskiej Wyższej Szkole Wojennej. Potem, już jako podpułkownik, pełnił funkcje attaché wojskowego w Moskwie i Bukareszcie. Jednocześnie, szczególne podczas pobytu w Moskwie, działał na rzecz polskiego wywiadu. – Miał niesamowitą pamięć i sporządzał szczegółowe rysunki sprzętu wojskowego prezentowanego na defiladach Armii Czerwonej – opowiada Grott.

W 1933 roku ppłk Kowalewski został uznany w Moskwie za zbyt niebezpiecznego i musiał opuścić placówkę. Przeniósł się na analogiczne stanowisko do Bukaresztu. Cztery lata później, po powrocie do Polski, został dyrektorem Towarzystwa Importu Surowców, powiązanego z Oddziałem II SG państwowego przedsiębiorstwa nabywającego na potrzeby polskiego przemysłu wojennego surowce strategiczne.

Podczas kampanii wrześniowej podpułkownik pomagał polskim uchodźcom w Rumunii. Potem wyjechał do Francji, a następnie do neutralnej Portugalii. W Lizbonie stworzył i kierował komórką polskiego wywiadu nazwaną Placówką Łączności z Kontynentem. – Pozyskiwał i dostarczał do okupowanego kraju i władz polskich w Londynie informacje wywiadowcze, angażował się też w próby zniechęcenia Węgier i Rumunii do współpracy z III Rzeszą – opowiada historyk. Zaplanował też wspólnie z mjr. Zdzisławem Żórawskim akcję uwolnienia rumuńskiego króla Karola II. Monarchę zmuszono do abdykacji i wyjazd z kraju a podczas pobytu w Hiszpanii został zatrzymany. Dzięki akcji polskich oficerów wiosną 1941 roku udało się go uwolnić i przewieźć do Portugalii.

W kwietniu 1944 roku ppłk Kowalewski wyjechał do Wielkiej Brytanii. Służył tam jako szef Polskiego Biura Operacyjnego przy dowództwie sił specjalnych (Special Forces Headquarters S.F.H.Q.) koordynując przygotowanie polskich oddziałów sabotażowo-dywersyjnych do operacji „Overlord”, czyli lądowania w Normandii.

Po wojnie kryptolog pozostał na emigracji. Współpracował m.in. z Radiem Wolna Europa. Zmarł 31 października 1965 roku w Londynie. W 2012 roku w uznaniu zasług dla niepodległości Rzeczypospolitej ppłk Kowalewski został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. Rok 2020 został ogłoszony przez Senat Rokiem Jana Kowalewskiego. – Ppłk Kowalewski to jeden z zapomnianych bohaterów wojny 1920 roku – mówił Sławomir Cenckiewicz, dyrektor Wojskowego Biura Historycznego w czerwcu tego roku podczas prezentacji znaczka Poczty Polskiej poświęconego kryptologowi. 

 

 

 

Z okazji 100. rocznicy Bitwy Warszawskiej przygotowaliśmy specjalne wydanie „Polski Zbrojnej”.

 

Mecenasem jednodniówki jest Polska Spółka Gazownictwa.

 

Zapraszamy do lektury!

 

 

 

 

 

 

Anna Dąbrowska

autor zdjęć: NAC, Wikipedia

dodaj komentarz

komentarze


Speczespół wybierze „Orkę”
Brytyjczycy żegnają Malbork
Pomoc dla rodziny w Wyrykach
Żandarmeria skontroluje także cywilów
GROM w obiektywie. Zobaczcie sami!
Nielekka budowa kompleksu dla 21 Lekkiego Batalionu Górskiego
Zawiszacy mają „Zjawę”
„Gaudeamus igitur” u wojskowych medyków
Brytyjczycy na wschodniej straży
MSPO 2025 – serwis specjalny „Polski Zbrojnej”
Szósta generacja myśliwców coraz bliżej
Rekordowy rocznik rozpoczął naukę na WAT
RAF nad Polską. Cel: patrolować i odstraszać
Bohaterowie, których etos trwa
W Sejmie o konsultacjach z sojusznikami
Grupa WB rozszerza ofertę Warmate’ów
Jak postępuje modernizacja sił powietrznych?
Człowiek w pętli
Unia chce zbudować „mur dronowy"
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Su-22 odleciały. Teraz w Mirosławcu rządzą Bayraktary
Żołnierze USA i Bradleye jadą do Polski
Norwegowie zaczynają szkolenia Ukraińców w Polsce
Cios w plecy
„Cichociemni – Pług”. Premiera dokumentu
Przedwczesny triumf
Od doświadczeń z wojny do pokolenia Z
Obowiązek budowy schronów staje się faktem
Podniebny sprawdzian
Rosja eskaluje napięcie w Europie Wschodniej
Krótka droga na Gotlandię
Orlik na Alfę
Medale pięcioboistów Wojska Polskiego
Rekompensaty na nowych zasadach
Jednym głosem w sprawie obronności
Medale na ściance i na torze regatowym
W poszukiwaniu majora Serafina
Kawaleria pancerna spod znaku 11
Kolejne Legwany dla Wojska Polskiego
Taktyczne nowości (nie tylko) dla służb
Umowa na rakiety do F-35 jeszcze w tym roku
Europa ma być zdolna do obrony
Koniec dzieciństwa
Szpej, czyli ma być skrojone na miarę
Pięciobojowe duety na medal
Polsko-unijne rozmowy o „murze dronowym”
Szczeciński Korpus rośnie w siłę
Na tropie Bursztynowej Komnaty
Rozkaz: zatankować kompanię Abramsów
Maratońskie święto w Warszawie
Wioślarze mistrzami świata, a pięcioboiści znów na podium
Polska nadal będzie finansować Stralinki dla Ukrainy
Ograniczenia w ruchu lotniczym na wschodzie Polski
Kluczowa inwestycja dla sojuszników
K2 bardziej polski i... bezpieczny dla załogi
Polskie wojsko na Gotlandii
Nurkowie kontra dywersanci
W obronie gazoportu
WOT na froncie walki w cyberprzestrzeni
Australijski AWACS rozpoczął misję w Polsce
Kircholm 1605
Cichociemni w oczach swoich następców
Polski „Wiking” dla Danii
„Road Runner” w Libanie
Władze USA zapowiadają poważne zmiany w amerykańskiej armii
Śmierć żołnierza Wojsk Obrony Terytorialnej
Dwie agresje, dwie okupacje
Święto w stolicy polskiego pentatlonu
Soboty z wojskiem

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO