W latach dwudziestych XX wieku w Hiszpanii utworzono jednostkę wzorowaną na francuskiej Legii Cudzoziemskiej.

Hiszpania po przegranej wojnie ze Stanami Zjednoczonymi w 1898 roku utraciła swe posiadłości na Karaibach, w Azji i na Pacyfiku. Z dawnego potężnego imperium kolonialnego pozostały Hiszpanom tylko Gwinea Hiszpańska i niewielkie enklawy na wybrzeżu Maroka, zajęta jeszcze w średniowieczu Melilla oraz przejęta w XVII wieku od Portugalczyków Ceuta. Szansą na powiększenie kolonii w Afryce stał się traktat podpisany 30 marca 1912 roku w Fezie, zgodnie z którym sułtan Maroka – Mulaj Abd al-Hafiz – zrzekł się na rzecz Francji suwerenności swojego kraju, który stał się protektoratem. Hiszpanie zgodzili się uznać ten fakt w zamian za zaakceptowanie ich roszczeń terytorialnych. Doszło do porozumienia z Francuzami, na mocy którego Hiszpania przejęła kontrolę nad północnym Marokiem. Tereny nad Morzem Alborańskim stały się Marokiem Hiszpańskim. Hiszpania uzyskała również rejon Ifni na atlantyckim wybrzeżu Maroka i obszary saharyjskie na południe od Tarfai, do granicy z kontrolowaną przez Francuzów Mauretanią, czyli dzisiejszą Saharę Zachodnią.

Pierwsze tercio

Mieszkańcy północnego Maroka nie zaakceptowali rządów kolonialnych i niebawem rozpoczęła się krwawa wojna, do której Hiszpanie nie byli przygotowani. Wysłane do północnej Afryki oddziały, złożone z kiepsko wyszkolonych poborowych, ponosiły duże straty, co negatywnie wpływało na i tak nie najwyższe morale żołnierzy. Ich skuteczność w zwalczaniu buntowników również była niewielka. Walczący tam ppłk José Millán-Astray y Terreros, weteran wojny amerykańsko-hiszpańskiej, zaproponował stworzenie ochotniczej jednostki, wzorowanej na francuskiej Legii Cudzoziemskiej. Hiszpanowi zaimponował swą walecznością i poświęceniem walczący w wielkiej wojnie Pułk Marszowy Legii Cudzoziemskiej. Propozycja Millán-Astraya zyskała akceptację zwierzchników. Dekretem króla Alfonsa XIII z 28 stycznia 1920 roku powołano do życia Tercio de Extranjeros (Tercio Cudzoziemców). Do jednostki tej mogli wstępować ochotniczo zarówno obywatele Królestwa Hiszpanii, jak i cudzoziemcy. „Państwo jest absolutnym suwerenem w granicach swojego terytorium i może robić, co uzna za stosowne dla swych interesów; zatrudnienie obcokrajowców jest konsekwencją tej zasady”, wyjaśnił prawo do zaciągu cudzoziemców hiszpański oficer. Millán-Astray stworzył też „Kredo legionisty”, czyli kodeks postępowania, który do dziś stanowi podstawę duchową formacji. Jej nazwa nawiązywała do tradycji tercios, hiszpańskich jednostek piechoty z okresu renesansu, będących odpowiednikami pułków.

Pierwszy ochotnik zaciągnął się 20 września 1920 roku i jest to data narodzin hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej. Szybko okazało się, że nowej formacji trudno konkurować z francuską odpowiedniczką. Liczba cudzoziemskich ochotników była niewielka. Najwięcej pochodziło z dawnej hiszpańskiej kolonii – Kuby. Przez cały okres funkcjonowania Legii odsetek cudzoziemców nie przekraczał 25%.

Tercio, którego dowódcą został płk Rafael de Valenzuela y Urzaiz, składało się z dowództwa i batalionów piechoty, którym nadano XVI-wieczne określenie „banderas”. Każdy z batalionów tworzyły początkowo kompania dowodzenia, dwie kompanie strzelców i jedna karabinów maszynowych. Garnizonem Tercio de Extranjeros były koszary w rejonie Ceuty. I Bandera, którą od 27 września 1920 roku dowodził ppłk Francisco Franco, została włączona do 60 Pułku Piechoty „Ceuta”. Pierwsze działania przeprowadziła 21 października 1920 roku wzdłuż rzeki Tarajal. Na początku następnego miesiąca I Banderę przesunięto do Uad Lau, gdzie brała udział w operacjach w sektorze zachodnim. Równocześnie trwało formowanie II i III Bandery. W tym czasie w rejonie działań legionistów nie było większych bitew, ale dochodziło do potyczek z rebeliantami. Jednym z pierwszych poległych był kpr. Don Baltasar Quejia de la Vega z II Bandery. Żołnierzami III Bandery obsadzono natomiast pozycję na wzgórzach Buharrat. Odwagę i poświęcenie legionistów docenił Millán-Astray, który nazwał ich Lwami Buharrat. W tym czasie Hiszpanie starali się umocnić kontrolę nad kolejnymi obszarami protektoratu.

Kilka miesięcy później nastąpiła jednak katastrofa. Powstańcy rifeńscy pod dowództwem byłego urzędnika administracji kolonialnej Muhammada Ibn Abd al-Karima al-Khattabiego (znanego bardziej jako Abd el-Krim) 22 lipca 1921 roku, po pięciodniowych walkach, rozbili hiszpański garnizon miasta Annual, leżący 60 km na zachód od Melilli. Zgrupowanie liczyło 3 tys. żołnierzy hiszpańskich i 2 tys. zaciężnych marokańskich. Jego dowódca gen. Manuel Fernández Silvestre rozkazał wycofanie się. Odwrót zmienił się w paniczną ucieczkę. W następnych tygodniach powstańcy zniszczyli liczne hiszpańskie blokhauzy. Z 18-tysięcznych sił podległych Dowództwu Melilla (Comandancia de Melilla) zginęło lub odniosło rany od prawie 8 do ponad 10 tys. żołnierzy, a około 1,1 tys. dostało się do niewoli. Do końca sierpnia 1921 roku powstańcy kontrolowali niemal cały wschód protektoratu. Hiszpanom udało się utrzymać Melillę, do której obrony wysłano między innymi I i II Banderę. W tym czasie do historii przeszła obrona blokhauzu w Dar Hamed, nazwanego przez legionistów „El Malo”, gdzie zginęło 15 ich towarzyszy broni. Gdy dowodzący na zachodzie Maroka Hiszpańskiego gen. Primo de Rivera zdecydował się skrócić linię frontu, legioniści osłaniali odwrót. Sytuacja w Maroku Hiszpańskim na kilka lat stała się patowa. Podczas walk w Tizzi-Azza 5 czerwca 1923 roku zginął pierwszy dowódca tercio płk Valenzuela. Krwawa wojna podzieliła hiszpańskie społeczeństwo, dochodziło do buntów żołnierzy, którzy mieli być wysłani do Afryki Północnej. W tej sytuacji wzrosło znaczenie ochotniczej formacji, która rozrosła się do ośmiu bander i szwadronu lansjerów. W 1925 roku jednostka zmieniła nazwę na Tercio de Marruecos (Tercio Marokańskie). 2 marca 1925 roku w Tauima koło Melilli utworzono 1 Tercio, w którego skład weszły I, II, III i IV Bandera oraz 2 Tercio w Ceucie, mające V, VI i VII Banderę.

Przełom nastąpił dopiero, gdy do walki przeciwko Rifenom włączyli się Francuzi. 8 września 1925 roku Hiszpanie wysadzili kilkunastotysięczne siły w zatoce Al Hoceima. W operacji tej wzięły udział trzy lub cztery bandery. Po zabezpieczeniu pozycji na przyczółku Hiszpanie ruszyli w głąb Maroka. Komendę nad kolumną „Ceuta” objął dowodzący od 1923 roku Tercio de Extranjeros płk Franco. Legioniści wzięli udział w walkach m.in. w Kudia Tahar, gdzie 144 żołnierzy z II i III Bandery zostało zabitych lub rannych. Innymi miejscami bitew z udziałem legionistów były: Monte Malmusi, Morro Viejo i Monte Palomas. Powstanie Rifenów upadło w 1927 roku, a Abd el Krim poddał się Francuzom. Za zasługi w wojnie w Maroku tercio otrzymało pierwszy sztandar.

Na polach Hiszpanii

Po pacyfikacji Maroka legioniści pełnili tam służbę garnizonową. W kwietniu 1931 roku odbyły się wybory, w wyniku których Hiszpania została ogłoszona republiką. W następnym roku rozformowano VII i VIII Banderę oraz szwadron lansjerów. Niebawem okazało się jednak, że najemnicy będą znowu potrzebni. 7 października 1934 roku wybuchło powstanie w Asturii. Władze w Madrycie wysłały do jego stłumienia między innymi III, V i VI Banderę. Pierwszą z nich w końcu listopada 1934 roku użyto do stłumienia buntu w bazie morskiej El Ferrol. III Bandera powróciła do Melilli w grudniu 1934 roku, a V i VI Bandera zostały wycofane z Asturii dopiero w kwietniu i maju następnego roku. Jednak było to tylko zluzowanie, bo zastąpiono je innymi jednostkami Legii. W maju 1935 roku rozmieszczono IV Banderę, a we wrześniu II Banderę, którą wycofano dopiero 12 marca 1936 roku.

Niebawem legioniści znowu pojawili się na Półwyspie Iberyjskim. 17 lipca 1936 roku ich były dowódca Francisco Franco, wtedy już trzygwiazdkowy generał, wystąpił przeciwko władzom Republiki. W tym czasie dwa zgrupowania, po trzy bandery, stacjonowały w Ceucie i Melilli. Buntownicy szybko zyskali wsparcie części armii na terenie Hiszpanii oraz faszystowskich Niemiec i Włoch. Bunt zapoczątkował krwawą wojnę domową. Po stronie Franco były doskonale wyszkolone jednostki hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej i marokańskich Regulares, które dały mu przewagę nad siłami republikańskimi w początkowej fazie konfliktu.

Podczas tej wojny nastąpiła rozbudowa formacji, która w 1937 roku przybrała nową nazwę, La Legion (Legia). Już w 1936 roku aktywowano VII i VIII Banderę oraz utworzono nową, IX Banderę. W następnym roku sformowano kolejnych siedem (X–XVI), a w 1938 roku jeszcze dwie (XVII i XVIII). W sumie w wojnie uczestniczyło 18 bander piechoty oraz po jednej banderze czołgów i szturmowych saperów, a także jednostka specjalna. Legioniści walczyli na wszystkich frontach wojny domowej – północnym, madryckim, w Aragonii i Katalonii. Legia wzięła też udział w kluczowej dla hiszpańskiego konfliktu bitwie nad Ebro.

Saharyjska przygoda

Po zakończeniu wojny domowej Legia powróciła do Maroka. Formacja została zredukowana i zreorganizowana. 1 Tercio stacjonowało w Tauima, a 2 w Riffien (Cabeza del Rifeño) 10 km od Ceuty. 1 stycznia 1940 roku utworzono 3 Tercio w Larache (Al-Ara’isz). Włączono do niego VIII Banderę z 1 Tercio oraz VII i IX Banderę z 2 Tercio. W 1943 roku pułkom nadano nazwy wyróżniające – 1 Tercio „Gran Capitan”, 2 Tercio „Duque de Alba” i 3 Tercio „Don Juan de Austria”. W tym czasie 1 Tercio miało pięć bander, a pozostałe po trzy. Trzy lata później ujednolicono strukturę, rozformowując dwie bandery 1 Tercio. W październiku 1950 roku sformowano 4 Tercio „Alejandro Farnesio”, które kwaterowało w Villa Sanjurjo i miało w swym składzie X, XI i XII Banderę.

W 1956 roku Maroko odzyskało niepodległość. Francuzi, toczący od dwóch lat walki z partyzantami w sąsiedniej Algierii, wycofali się stamtąd całkowicie, natomiast Hiszpania zachowała kontrolę nad Ceutą, Melillą, Sidi Ifni i regionem Tarfaja. To ostatnie miejsce Hiszpanie opuścili w 1958 roku.

Punktem zapalnym stały się Sidi Ifni i Hiszpańska Afryka Zachodnia, obejmująca tereny Sahary. Do tych hiszpańskich posiadłości wysuwało roszczenia Maroko. Na potrzeby działań w Hiszpańskiej Afryce Zachodniej utworzono w 1956 roku XIII Banderę. Jednostka ta wylądowała 1 lipca 1956 roku w Hasi Aotman, a następnie rozmieszczono ją w Al-Ujun, stolicy kolonii.

W 1957 roku Marokańczycy zaczęli atakować Hiszpanów. W licznych akcjach przeciwko nim brali udział także legioniści. Do najkrwawszego starcia doszło 14 stycznia 1958 roku koło miejscowości Edchera, gdzie utworzona przez władze w Rabacie Marokańska Armia Wyzwolenia zaatakowała 2 kompanię XIII Bandery. W starciu zginęło 37 legionistów, a 50 zostało rannych. Straty marokańskie były znacznie większe. Ostatecznie Hiszpanie, wsparci przez Francuzów, pokonali Marokańczyków. Konflikt zakończył traktat z Chalidż as-Sintira (czyli zatoki Cintra), podpisany 2 kwietnia 1958 roku przez rządy Hiszpanii i Maroka. Madryt utrzymał kontrolę nad Sidi Ifni (do 1969 roku) i Hiszpańską Afryką Zachodnią, której nazwę zmieniono na Sahara Hiszpańska.

Mimo zawartego pokoju władze w Madrycie wzmocniły stacjonujące tam wojska, przenosząc w sierpniu 1958 roku jednostki Legii. 3 Tercio rozmieszczono w Al-Ujun, a 4 Tercio w Villa Cisneros (obecnie Ad-Dachla). Obu nadano przymiotnik „Saharianos” (Saharyjskie). Zreorganizowane saharyjskie pułki Legii miały poza banderami piechoty jednostki pancerne. W 1958 roku utworzono lekkie grupy pancerne (Grupos Ligeros Blindados – GLB), które w 1966 roku zmieniły się w lekkie grupy saharyjskie (Grupos Ligeros Saharianos – GLS). I GLS była w 3 Tercio, a II GLS w 4 Tercio. Tercios miały też po jednej baterii artylerii. Dodatkowo w 3 Tercio była jeszcze kompania czołgów AMX30. W czerwcu 1969 roku rozformowano XIII Banderę, a jej żołnierzy rozdzielono pomiędzy dwa pułki.

Ostatnia większa akcja bojowa na terenie Hiszpańskiej Afryki Zachodniej z udziałem legionistów została przeprowadzona 18–19 grudnia 1974 roku. Po ataku partyzantów na patrol policyjny przerzucono śmigłowcami dwie sekcje z X Bandery. Legioniści dopadli napastników, zabijając sześciu i raniąc trzech z nich. Po ich stronie był jeden zabity i dwóch rannych.

Po śmierci dyktatora Francisco Franco (20 listopada 1975 roku) w Hiszpanii nastąpiły duże zmiany polityczne, co postanowiło wykorzystać Maroko. Król Hasan II zmobilizował 300 tys. cywilów, którzy przekroczyli granicę z Saharą Hiszpańską. Hiszpanie, postawieni przed perspektywą wojny z Marokiem, zrezygnowali z przeprowadzenia referendum w sprawie przyszłości kolonii i zrzekli się praw do niej. Ostatnia hiszpańska jednostka odpłynęła z Villa Cisneros 11 stycznia 1976 roku.

Nowe zadania

Wycofane z Sahary 3 Tercio rozmieszczono na wyspie Fuerteventura, na Wyspach Kanaryjskich, a 4 Tercio rozformowano. Jednostkę odtworzono w 1981 roku w Rondzie. 11 sierpnia 1995 roku sformowano z nich II Brygadę Legii Hiszpańskiej „Rey Alfonso XIII”, którą tworzą trzy bandery: VII „Valenzuela”, VIII „Colón” i X „Millán-Astray”, a także 2 Grupa Lekkiej Kawalerii Pancernej Legii Hiszpańskiej „Reyes Catolicos” oraz pododdziały dowodzenia, artylerii, inżynieryjne i logistyczne. Dwa tercio, mające po jednej banderze, stacjonują w afrykańskich enklawach – 1 Tercio z I Banderą „Comandante Franco” i 2 Tercio z IV Banderą „Cristo de Lepanto”. Poza tym istnieje jeszcze XIX Grupa Operacji Specjalnych „Maderal Oleaga”.

Współcześni legioniści często są wykorzystywani w misjach zagranicznych. Od 1992 roku służyli na Bałkanach, w Libanie, Demokratycznej Republice Konga, Mali, Iraku i Afganistanie. Po uzawodowieniu sił zbrojnych Hiszpanii pojawił się niedobór ochotników. W tej sytuacji władze zdecydowały się na przyjmowanie do wojska obywateli państw Ameryki Południowej i Afryki, które w przeszłości były hiszpańskimi koloniami.