W pierwszej fazie II wojny światowej wśród myśliwców lotnictwa armii amerykańskiej najwięcej było maszyn Curtiss P-40.

Samolotów myśliwskich Curtiss P-40 używały siły powietrzne zarówno Imperium Brytyjskiego i Stanów Zjednoczonych, jak i Związku Sowieckiego oraz Chin. Maszyny te wykorzystywano w walkach w Afryce Północnej, Europie, Azji i na Pacyfiku. Od maja 1940 do listopada 1944 roku wyprodukowano 13 739 sztuk P-40, co daje im trzecie miejsce wśród konstrukcji amerykańskich po P-47 Thunderbolt i P-51 Mustang.

Pierwsze sukcesy

Amerykańska firma Curtiss rozpoczęła prace nad myśliwcem, któremu nadano oznaczenie P-40, w 1938 roku. Maszynę nazwaną później Hawk 81 jej projektant pokazał 3 marca tegoż roku oficerom z Korpusu Lotniczego Armii Stanów Zjednoczonych (United States Air Army Corps – USAAC). Samolot był modyfikacją wcześniejszego projektu, P-36 Hawk. Już 26 kwietnia 1939 roku lotnictwo armii zamówiło 524 egzemplarze P-40 za 12,9 mln dolarów. 10 maja 1939 roku decyzję o zakupie stu maszyn podjęła Francja.

Prototyp XP-40 był dziesiątym egzemplarzem seryjnego P-36. Chłodzony powietrzem 14-cylindrowy silnik gwiazdowy Pratt&Whitney R-1830 zastąpiono w nim 12-cylindrowym napędem widlastym, chłodzonym cieczą, Allison V-1710. XP-40 pierwszy raz wzbił się w powietrze 14 października 1938 roku z lotniska w Buffalo w stanie Nowy Jork. Pilot USAAC, por. Benjamin S. Kelsey, przeleciał nim około 480 km podczas trwającego 57 min lotu. W tym czasie udało mu się osiągnąć maksymalną prędkość 507 km/h. Jednak wojskowi oczekiwali od nowego myśliwca znacznie więcej.

W poszukiwaniu sposobów na zwiększenie prędkości prototyp skierowano na badania w tunelu aerodynamicznym, należącym do Narodowego Komitetu Doradczego ds. Aeronautyki (National Advisory Committee for Aeronautics). Instytucja ta przebadała go pomiędzy 28 marca a 11 kwietnia 1939 roku. Uzyskane wyniki posłużyły do przebudowy części nosowej kadłuba. Po zmianach w przednim wlocie powietrza mieściła się chłodnica zarówno oleju, jak i płynu chłodzącego silnik. Poza tym przeprojektowano osłony podwozia. Zmieniony został również układ rur wydechowych. Charakterystyczny kształt przodu kadłuba kojarzył się później z łbem rekina. Poprawa parametrów sprawiła, że samolot postanowiono wdrożyć do seryjnej produkcji, która rozpoczęła się w maju 1940 roku.

Curtiss P-40 był dolnopłatem, całkowicie wykonanym z metalu, z chowanym podwoziem. Nie miał początkowo opancerzenia, samouszczelniających się zbiorników paliwa i szyb pancernych, ale maszyna wytrzymywała wysokie przeciążenia. Jak się później okazało, myśliwiec Curtiss sprawdzał się w różnych, często ekstremalnych warunkach terenowych i klimatycznych, od północnoafrykańskiej pustyni, poprzez dalekowschodnią dżunglę, po Arktykę. Innym atutem P-40 był zasięg.

Silnik Allison V-1710 miał moc 1040 KM na wysokości 4300 m, ale mankamentem był brak turbosprężarki, co na dużych wysokościach pogarszało osiągi. Dlatego P-40 najlepiej sprawdzał się w działaniach na małych i średnich wysokościach. Te parametry poprawiły się, gdy w następnych wersjach zamontowano nowe silniki. Jednym z nich był V-1710-39 o mocy 1150 KM, w P-40D i P-40E. Mocniejszą jednostką napędową był Packard Merlin V-1650-1 (licencyjny Roll-Royce Merlin 28) o mocy 1400 KM. W merliny wyposażono wersję P-40F, której pierwszej nadano w USAAC przydomek „Warhawk”. Z powodu ograniczonej dostępności silników licencyjnych w wersji P-40K zamontowano silnik Allison V-1710-73. W wersji P-40M zastąpiono go napędem Allison V-1710-18. Ostatnia, najliczniejsza wersja, P-40N, której wyprodukowano 5220 egzemplarzy, miała różne silniki Allison.

Zmieniało się również uzbrojenie samolotu. W pierwszej wersji uzbrojenie P-40 stanowiły dwa karabiny kalibru 12,7 mm (0,5 cala) nad silnikiem, strzelające przez śmigło (była możliwość montażu po jednym karabinie maszynowym kalibru 7,62 mm w płatach). W wersji francuskiej, jako pierwszej, oprócz karabinów w kadłubie, było po parze karabinów maszynowych FN-Browning kalibru 7,5 mm. Następny P-40B był uzbrojony w kadłubowe „półcalówki” i miał po jednym karabinie maszynowym kalibru 7,62 mm w płatach. Jego wariant dla Wielkiej Brytanii, Tomahawk IIA, był wyposażony w karabiny Browning kalibru 7,7 mm w skrzydłach. Z kolei P-40C miał, oprócz pary karabinów kalibru 12,7 mm w kadłubie, po dwa browningi kalibru 7,7 mm w skrzydłach. Według niektórych publikacji, jego brytyjska wersja, Tomahawk IIB, była uzbrojona w sześć kaemów kalibru 7,7 mm. W wersji P-40D zrezygnowano z karabinów maszynowych w kadłubie. W skrzydłach zamontowano za to po dwa kaemy kalibru 12,7 mm. Pod skrzydłami pojawiły się podwieszenia do bomb. USAAC zamówił większą liczbę poprawionej wersji P-40E z sześcioma kaemami. Maszyny P-40D/E z oznaczeniem Kittyhawk trafiły do Brytyjczyków. Z kolei w wersji P-40L, żeby zmniejszyć masę, zredukowano liczbę karabinów maszynowych do czterech. Oprócz innych silników i zmienionego uzbrojenia P-40 szybko otrzymał również opancerzenie i samouszczelniające się zbiorniki. Pierwsza jednostka, do której trafiły P-40C, czyli 33 Dywizjon Pościgowy, została rozmieszczona w sierpniu 1941 roku na Islandii, gdy Stany Zjednoczone przejęły od Wielkiej Brytanii odpowiedzialność za bezpieczeństwo tej wyspy. 14 sierpnia 1941 roku podczas patrolu załogi P-40 i P-38 zestrzeliły niemiecki samolot rozpoznawczy Focke Wulf 200 Condor.

Pod niebem Afryki

Dostawy wersji P-40 dla USAAC zakończono w czerwcu 1940 roku po wyprodukowaniu 200 sztuk. Dalszą produkcję dla rodzimej armii firma Curtiss zawiesiła na rzecz pilniejszego zamówienia dla walczącej Francji. Wyprodukowanych maszyn z wyposażeniem francuskim nie zdołano dostarczyć przed ustaniem oporu Francuzów w czerwcu 1940 roku. Samoloty te przejęła Wielka Brytania. Maszyny oznaczone jako Tomahawk I dostarczono z francuskimi przyrządami, ale ze zmienionymi karabinami maszynowymi w skrzydłach. Zamontowano w nich browningi kalibru 7,7 mm.

Ponieważ samoloty Tomahawk nie do końca sprawdzały się na dużych wysokościach, używano ich bojowo w ograniczony sposób w Wielkiej Brytanii. Postanowiono zastąpić nimi hurricane’y, na których latały załogi dywizjonów operujących w Afryce Północnej i Bliskim Wschodzie. Brak opancerzenia i samouszczelniających się zbiorników sprawił, że pierwsza wersja P-40 nie wzbudziła entuzjazmu brytyjskich pilotów. Do tego nowy sposób składania tylnego koła sprawił, że musieli oni nauczyć się lądować inaczej niż na spitfire’ach czy hurricane’ach. Niemniej jednak Brytyjczycy mogli co najwyżej ponarzekać, gdyż w tym czasie nie była jeszcze dostępna „tropikalna” wersja spitfire’a. Potem Royal Air Force (RAF) dostały samoloty Tomahawk IIA (P-40B) i Tomahawk IIB (P-40C).

Między sierpniem a grudniem 1941 roku RAF otrzymała znacznie ulepszone wersje P-40D/E, których brytyjskim odmianom nadano oznaczenie Kittyhawk I/IA. Samoloty te trafiły też w obszar śródziemnomorski. W przypadku brytyjskich P-40 pojawił się problem z oznaczeniami. Otóż najpierw maszynami Kittyhawk II stały się P-40F i pierwsze sto P-40L. Jednak następne 160 sztuk P-40L nazwano Kittyhawk III. Tyle że w taki sam sposób oznaczono również wersje P-40K i P-40M. Ostatnią odmianą myśliwca Curtiss, którą kupili Brytyjczycy, był P-40N, któremu nadano oznaczenie Kittyhawk IV. Wyposażono w te maszyny m.in. dywizjony RAF-u walczące we Włoszech. W sumie Brytyjczycy zamówili ponad 4700 różnych wersji P-40.

Amerykanie i Brytyjczycy dostarczyli do Związku Sowieckiego w ramach pomocy wojskowej ponad 2900 egzemplarzy P-40. 195 tomahawków IIB wysłano z Wielkiej Brytanii lub bezpośrednio z USA już latem 1941 roku. Najwięcej, 1097 sztuk, Rosjanie dostali w wersji P-40N. Tomahawki i kittyhawki przekazano też neutralnej Turcji. Kraj ten otrzymywał podczas wojny samoloty równocześnie od aliantów i państw Osi. Brytyjczycy przekazali część swoich tomahawków i kittyhawków dywizjonom sił powietrznych dominiów: Kanady, Australii, Nowej Zelandii i Związku Południowej Afryki. Były to głównie jednostki operujące w Afryce i na Bliskim Wschodzie.

Nie najlepszy początek

7 grudnia 1941 roku, gdy Japończycy zaatakowali bazę Pearl Harbor na Hawajach, były tam rozmieszczone dywizjony dwóch grup pościgowych, wyposażone w 99 myśliwców P-40. Większość maszyn została zniszczona już na lotniskach. Mniej znany jest fakt, że 8 grudnia 1941 roku równie ogromne straty poniosło lotnictwo amerykańskie na Filipinach. Choć tamtejsze dowództwo USAAC wiedziało o wybuchu wojny, to przez kilka godzin nie zrobiło nic, by z baz na wyspie Luzon wycofać samoloty, które były celem pierwszego ataku lotnictwa japońskiego. W dniu rozpoczęcia wojny Amerykanie stracili około połowy z ponad setki rozmieszczonych na archipelagu czterdziestek. Później z wycofanych z Filipin amerykańskich pilotów myśliwskich utworzono 17 Dywizjon pościgowy, który w lutym 1942 roku walczył w obronie Jawy.

Znacznie lepiej wypadła w pierwszych dniach wojny na Dalekim Wschodzie 1 Amerykańska Ochotnicza Grupa (1st American Volunteer Group) sformowana w 1941 roku przez Claire’a Chennaulta, później znana jako Latające Tygrysy. W tym czasie jednostka miała myśliwce Tomahawk IIB. Amerykanie namalowali na swych samolotach szczęki rekina. Taki sam rysunek miały też samoloty 112 Dywizjonu RAF w Afryce Północnej.

Samoloty P-40 były w pierwszej fazie wojny na Pacyfiku jednymi z podstawowych myśliwców sił powietrznych USAAC i brytyjskich dominiów. Australia, jeśli nie liczyć maszyn przydzielonych przez RAF jednostkom w Afryce i na Bliskim Wschodzie, otrzymała ich ponad 800, w tym 468–553 egzemplarzy P-40N, a Nowa Zelandia – 293, w tym 172 kittyhawki IV. Jeśli chodzi o Kanadę, to 156 maszyn Tomahawk i Kittyhawk użytych w kraju i na Alasce pochodziło z RAF-u. Liczne jednostki USAAC wyposażone w P-40 rozmieszczono w pierwszych miesiącach wojny w Australii. Gdy rozpoczęła się aliancka kontrofensywa w Azji Południowo-Wschodniej, myśliwce Curtiss walczyły na Guadalcanalu i Nowej Gwinei.