Ustawa o obronie ojczyzny wprowadza wiele nowych rozwiązań, dlatego MON uruchomiło cykl szkoleń kaskadowych w jednostkach, by wszyscy żołnierze mieli pełną wiedzę na temat zmienionych przepisów. Na naszych łamach regularnie publikujemy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania. Udzielają ich eksperci z Ministerstwa Obrony Narodowej.

Proszę o interpretację prawną przepisów dotyczących czasu pracy żołnierza-kierowcy. Ustawa o czasie pracy kierowców nie dotyczy żołnierzy, stąd w wojsku pojawiają się pytania związane z wykonywaniem obowiązków służbowych, szczególnie w porze nocnej. Przełożony ma obowiązek zapewnić realizację zadania w taki sposób, aby zagwarantować 11-godzinny nieprzerwany odpoczynek w ciągu doby. Co w sytuacji, gdy ze względu na trudne do przewidzenia okoliczności, nie ma takiej możliwości? Chodzi tu w szczególności o zwrot kosztów poniesionych za nocleg, gdy był on nieprzewidziany, a jest konieczny ze względu na stan psychofizyczny.

Zgodnie z art. 1 pkt 1 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz.U. z 2022 r. poz. 1473) przedmiotowa ustawa określa czas pracy kierowców wykonujących przewóz drogowy, zatrudnionych na podstawie stosunku pracy. W tej sytuacji w żadnym zakresie przywołana ustawa nie ma zastosowania do żołnierzy zawodowych pełniących służbę na stanowiskach służbowych kierowców.

W przypadku żołnierzy zawodowych, niezależnie od charakteru zajmowanego stanowiska służbowego, czas ich służby jest regulowany postanowieniami Ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie ojczyzny (Dz.U. poz. 655 z późn. zm.). Zgodnie z art. 275 ust. 2 i 3 tej ustawy zadania służbowe żołnierzy zawodowych powinny być ustalane przez przełożonych w sposób pozwalający na ich wykonywanie w ramach 40 godzin służby w tygodniu. Wykonywanie zadań służbowych nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w tygodniu, w czteromiesięcznym okresie rozliczeniowym. W zamian za czas służby przekraczający 40 godzin w tygodniu żołnierzowi zawodowemu przysługuje czas wolny w takim samym wymiarze. Żołnierzowi zawodowemu przysługuje też prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie oraz 24 godziny nieprzerwanego odpoczynku w okresie 7-dniowym.

W przedstawionym zagadnieniu przywołano okoliczność braku możliwości zapewnienia minimalnej ilości odpoczynku ze względu na trudne do przewidzenia okoliczności. W takiej sytuacji należy podkreślić, że zgodnie z art. 275 ust. 4 ustawy, przepisy dotyczące wymiaru czasu służby (ust. 2 i 3) nie mają zastosowania do oficerów zawodowych pełniących obowiązki dowódców jednostek wojskowych. Nie odnoszą się także do żołnierzy zawodowych realizujących zadania szczególnie istotne dla sił zbrojnych oraz realizujących zadania o charakterze nadzwyczajnym, niezbędne do ochrony interesów państwa, w szczególności do żołnierzy: biorących udział w zapobieganiu skutkom katastrof naturalnych lub zapobieganiu awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz działających w celu ich usunięcia, pełniących służby i dyżury, odbywających ćwiczenia i szkolenia oraz pełniących służbę wojskową poza granicami państwa.

Wobec powyższego w stosunku do żołnierza zawodowego zajmującego stanowisko służbowe kierowcy, wyłączenie stosowania norm czasu służby, w tym niezapewnienie minimalnego dobowego odpoczynku, możliwe jest jedynie w sytuacji, kiedy żołnierz zawodowy realizuje zadania szczególnie istotne dla sił zbrojnych oraz zadania o charakterze nadzwyczajnym niezbędne do ochrony interesów państwa. Należy zwrócić uwagę, że w ustawie pojawiła się nowa przesłanka wyłączenia norm czasu służby w postaci realizacji zadań szczególnie istotnych dla sił zbrojnych, która nie została szczegółowo zdefiniowana. Zaliczenie danej czynności do jej zbioru pojęciowego należy zatem do uprawnień przełożonych ustalających zadania służbowe żołnierzy w danej jednostce organizacyjnej.

Jeżeli natomiast zadania realizowane przez żołnierza zawodowego – kierowcę nie zostały zakwalifikowane do żadnej z przesłanek, o których mowa w art. 275 ust. 4 ustawy, to nie może dojść do sytuacji, w której żołnierzowi nie zostaną zapewnione minimalne normy odpoczynku „ze względu na trudne do przewidzenia okoliczności”, które nie zostały określone w Ustawie.

Jeśli natomiast chodzi o kwestie zwrotu kosztów poniesionych za nocleg, to w przypadku, gdy konieczność noclegu wynika z wykonywania obowiązków służbowych, właściwym do zwrotu tych kosztów lub zapewnienia noclegu na innych zasadach jest dowódca jednostki wojskowej.

Czy decyzję o przyznaniu dodatku służbowego z tytułu pełnienia służby w jednostkach wojskowych określonych w rozporządzeniu MON z 9 stycznia 2023 roku w sprawie dodatków do uposażenia zasadniczego żołnierzy zawodowych (§ 28 ust. 1 pkt 9), należy wydawać każdorazowo na czas zajmowania określonego stanowiska służbowego w tej jednostce, czy ogólnie na czas służby w tej jednostce?

W powyższej materii zastosowanie ma art. 439 ust. 6 ustawy o obronie ojczyzny, zgodnie z którym decyzję w sprawie przyznania dodatku o charakterze stałym wydaje się na czas określony lub nieokreślony, nie dłuższy jednak niż na czas pełnienia przez żołnierza zawodowego służby na stanowisku służbowym.

Czy żołnierz, udający się na bezpłatny turnus leczniczo-profilaktyczny (na podstawie art. 288 ust. 14 i 16 Ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie ojczyzny) powinien być traktowany jak żołnierz przebywający na zwolnieniu lekarskim i w rezultacie tego, zgodnie z art. 451 ust. 1 i 2 ustawy o obronie ojczyzny, powinien otrzymać 80% uposażenia? Czy za okres przebywania na turnusie leczniczo-profilaktycznym nie powinien mieć wypłacanego świadczenia motywacyjnego zgodnie z art. 449 ust. 5 pkt 4? Ponadto czy dowódca jednostki wojskowej kierując żołnierza na turnus leczniczo-profilaktyczny powinien wystawić mu polecenie wyjazdu służbowego?

Żołnierz udający się na bezpłatny turnus leczniczo-profilaktyczny (na podstawie art. 288 ust. 14 i 16 Ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie ojczyzny) nie powinien być traktowany jak żołnierz przebywający na zwolnieniu lekarskim. Nie wynika tak bowiem wprost z przepisów ustawy o obronie ojczyzny. Nie ma w niej norm, z których wynikałoby, że pobyt żołnierza na tym turnusie należałoby uznać expressis verbis za przebywanie na zwolnieniu lekarskim (interpretacja na korzyść żołnierza).

A zatem czym jest przebywanie na tego rodzaju turnusie? W ocenie MON-u korzystanie z turnusu leczniczo-profilaktycznego jest przykładem szczególnego bezpłatnego uprawnienia żołnierza wskazanego w art. 288 ustawy o obronie ojczyzny, które jest realizowane na podstawie skierowania dowódcy jednostki wojskowej (na podstawie przepisów § 12 ust. 4 i 7 rozporządzenia ministra obrony narodowej z 5 lipca 2022 r. w sprawie świadczeń zdrowotnych przysługujących żołnierzom zawodowym (Dz.U. poz. 1531).

Nawet jeśli uznać, iż żołnierz w tym czasie nie pozostaje w służbie, bo przebywa w podmiocie leczniczym – określonym wojskowym szpitalu uzdrowiskowo-rehabilitacyjnym – to ten pobyt nie powinien być równoznaczny z pobytem w rozumieniu art. 276 ust. 1 pkt 1, w związku z art. 277 ustawy o obronie ojczyzny.

Potwierdza to treść art. 276 ust. 1 pkt 1 i art. 277 ustawy. Pierwszy z tych przepisów wskazuje, iż żołnierz jest zwolniony z zajęć służbowych z powodu choroby lub pobytu w szpitalu albo w innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego, wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych. Drugi natomiast wskazuje, iż okres przebywania na zwolnieniu lekarskim stwierdza zaświadczenie lekarskie wystawione zgodnie z art. 55 ust. 1 lub art. 55a ust. 7 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa albo wydruk zaświadczenia lekarskiego, o którym mowa w ust. 6 tej ustawy.

Można z tego wywnioskować, że tylko pobyt w szpitalu albo w innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych, który jest udokumentowany zaświadczeniem lekarskim, jest tego rodzaju pobytem, który daje się zakwalifikować jako przebywanie na zwolnieniu lekarskim. Pobyt na turnusie leczniczo-profilaktycznym, o którym mowa w art. 288 ust. 14 ustawy już nie jest tego rodzaju pobytem.

Reasumując, skoro pobyt na turnusie leczniczo-profilaktycznym nie powinien być traktowany jako zwolnienie lekarskie (w rozumieniu ustawy o obronie ojczyzny) i jest to szczególnego rodzaju uprawnienie konkretnego żołnierza (skierowanego lub wyznaczonego do służby poza granicami państwa i po powrocie z tej służby), to powinien on otrzymywać uposażenie oraz świadczenie motywacyjne, o którym mowa w art. 449 ustawy, w pełnej wysokości.

Co do ostatniego pytania dotyczącego wystawiania polecenia wyjazdu służbowego na turnus – jasno wynika to z treści § 12 ust. 7 rozporządzenia MON z 5 lipca 2022 r. w sprawie świadczeń zdrowotnych przysługujących żołnierzom zawodowym (Dz.U. poz. 1531) – odsyłamy do art. 445 ust. 15 ustawy o obronie ojczyzny i przepisów dotyczących realizacji podróży służbowych.

Czy funkcjonariusze, którzy pełnili służbę w innych formacjach (np. policji, służbie więziennej) i zostali powołani do zawodowej służby wojskowej po wejściu w życie Ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie ojczyzny, będą mieli zaliczoną służbę w ww. formacjach do dodatku za długoletnią służbę wojskową, jeżeli ich powołanie do zawodowej służby wojskowej nie nastąpiło na zasadzie przeniesienia z innych służb?

Na podstawie art. 137 ust. 2 ustawy o obronie ojczyzny funkcjonariusze służb mundurowych oraz służb specjalnych mogą być przenoszeni do dalszego pełnienia służby wojskowej z zachowaniem ciągłości służby. Możliwość przeniesienia jest nowym rozwiązaniem wprowadzonym do prawodawstwa wojskowego przepisami ustawy. Przeniesienie powoduje zmiany w zasadzie wszystkich, poza podmiotem pełniącym służbę, elementów dotychczasowego stosunku służbowego. Ustawodawca wprowadza więc instytucję przekształcenia stosunku służbowego, opartego na prawnej fikcji, tj. uznaniu, że stosunek przekształcony jest nieprzerwaną kontynuacją stosunku służbowego sprzed przeniesienia, z wynikającymi stąd konsekwencjami dla uprawnień przeniesionego funkcjonariusza.

Oznacza to, że w świetle art. 137 ust. 2 ustawy funkcjonariusz powinien być traktowany w taki sposób, jakby nieprzerwanie pełnił służbę wojskową, pomimo uprzedniego pełnienia służby w innej formacji. Przyjąć więc należy, że jeden dzień służby w innej służbie, odpowiada jednemu dniowi służby w nowym miejscu.

Zgodnie zaś z brzmieniem art. 815 ustawy, omawianą regulację w zakresie ciągłości służby stosuje się odpowiednio do osób, które pełniły służbę w formacjach, o których mowa w tym przepisie, które przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy zostały powołane do zawodowej służby wojskowej. W powyższych przypadkach okres służby w formacjach mundurowych powinien zostać zaliczony do dodatku za długoletnią służbę wojskową.

Natomiast w przypadku powołania funkcjonariusza do zawodowej służby wojskowej w trybie innym niż przywołane przeniesienie, brak jest podstaw prawnych do zaliczenia okresów służby w formacjach mundurowych m.in. do dodatku za długoletnią służbę wojskową.

Czy żołnierz zawieszony w czynnościach służbowych w roku kalendarzowym, w którym nabył prawo do dodatkowego uposażenia rocznego, otrzyma je w pełnej wysokości? Czy może jednak dodatkowe uposażenie roczne będzie wypłacone w całości dopiero w przypadku umorzenia albo uniewinnienia, a do tego czasu jego wypłata będzie zawieszona?

Art. 442 ust. 1 ustawy o obronie ojczyzny stanowi, że żołnierz zawodowy pełniący zawodową służbę wojskową przez okres całego roku kalendarzowego nabywa prawo do dodatkowego uposażenia rocznego w wysokości 1/12 uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, otrzymanego w roku kalendarzowym, za który dodatkowe uposażenie roczne przysługuje.

Wobec powyższego, w omawianym przypadku na potrzeby ustalania wysokości dodatkowego uposażenia rocznego należy przyjąć uposażenie faktycznie wypłacone danemu żołnierzowi, tj. pomniejszone z tytułu jego zawieszenia, o którym mowa w art. 456 ustawy.

Jak należy naliczać uposażenie dla żołnierzy, którzy nie są żołnierzami zawodowymi, w razie ogłoszenia mobilizacji, w czasie stanu wojennego lub w czasie wojny? W ustawie o obronie ojczyzny brak jest przepisu, który odnosiłby się do tego przypadku.

Departament Kadr MON dostrzegł przedmiotową kwestię, dlatego zostały już podjęte odpowiednie działania legislacyjne mające na celu nowelizację art. 310 ust. 1 (Świadczenia w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny) ustawy o obronie ojczyzny poprzez dodanie odwołania również do art. 302 (Uposażenie i inne należności przysługujące żołnierzom zawodowym w razie ogłoszenia mobilizacji, ogłoszenia stanu wojennego i w czasie wojny). Stosowna propozycja została zgłoszona w ramach procedowanego projektu ustawy o zmianie ustawy o Agencji Mienia Wojskowego oraz niektórych innych ustaw.