Holenderskie centrum weterana zajmuje się koordynacją pomocy materialnej i niematerialnej dla weteranów, a także zwrotami kosztów dojazdu na uroczystości z udziałem weteranów czy przyznawaniem odznaki dla bliskiego, który wspierał weterana. Może warto pomyśleć nad tym, by niektóre rozwiązania stosowane w Holandii przenieść na grunt Polski?

Centrum Weterana Działań poza Granicami Państwa zostało oficjalnie otwarte 21 grudnia 2014 roku, a swoją działalność na rzecz weteranów rozpoczęło 1 stycznia 2015 roku. Jak w innych państwach europejskich funkcjonują podobne instytucje i jakie stosują rozwiązania?

Instytucją realizującą politykę holenderskiego Ministerstwa Obrony na rzecz weteranów jest Veteraneninstituut (VI). Jego mottem jest hasło: „Weterani, nasz misja”. Veteraneninstituut został otwarty 10 maja 2000 roku przez ówczesnego premiera Wima Koka, w obecności Jego Królewskiej Wysokości księcia Bernarda. Jest instytucją koordynującą współpracę między ministerstwem, stanowiącym ramy prawne pomocy dla weteranów, a instytucjami świadczącymi tę pomoc oraz organizacjami pozarządowymi zrzeszającymi weteranów i działającymi na rzecz weteranów. Vetraneninstituut składa się z zarządu oraz trzech działów: Veteranenloket (Okienko dla Weterna), Kennis-en onderzoekscentrum (Centrum Wiedzy i badań) i Communicatie en Maatschappelijke Erkenning (Komunikacja i Uznanie Publiczne). W 2014 roku miało 47,7 miejsc etatowych. Dla porównania w Centrum Weterana Działań poza Granicami Państwa zatrudnionych jest obecnie 12 pracowników.

Nie będę omawiać szczegółowo zdań poszczególnych działów ani danych dotyczących ich realizacji w 2014 roku, lecz skupię się na kilku szczególnie interesujących aspektach.

Status weterana w Holandii

Status weterana mają byli żołnierze i poborowi Holenderskich Sił Zbrojnych, Królewskiej Holenderskiej Armii Indii Wschodnich oraz personel pływający floty handlowej, którzy służyli ojczyźnie w czasie wojny. Przysługuje on także uczestnikom misji na rzecz utrzymania pokoju i światowego porządku, służącym poza granicami państwa z rozkazu Ministra Obrony. W Holandii jest obecnie około 115 tys. weteranów, z czego prawie połowa służyła po 1979 roku.

W 2012 roku, wraz z wprowadzeniem ustawy o weteranach (Veteranenvet) dającej status weterana również żołnierzom czynnej służby, pojawiła się nowa, duża grupa osób oczekujących na wydanie legitymacji. Aby usprawnić ten proces, żołnierze wracający z misji dostają legitymacje weterana automatycznie, bez potrzeby dopełniania żadnych formalności. Zorganizowano także serię specjalnych spotkań, połączonych z informacją o przysługujących uprawnieniach dla żołnierzy pozostających w czynnej służbie. Spotkania zaczęto organizować w 2013 roku i kontynuowano w następnym. Spotkania odbywały się w poszczególnych dowództwach operacyjnych [w Holenderskich Siłach Zbrojnych są cztery dowództwa operacyjne (Operationele Commando's): Dowództwo Operacyjne Wojsk Lądowych (Commando Landstrijdkrachten), Dowództwo Operacyjne Marynarki Wojennej (Commando Zeestrijdkrachten), Dowództwo Operacyjne Sił Powietrznych (Commando Luchtstrijdkrachten) i Dowództwo Operacyjne Królewskiej Żandarmerii Wojskowej (Koninklijke Marechaussee)]. Dowódca wprowadzał zgromadzonych w tematykę, następnie pracownik Veteraneninstituut przeprowadzał prezentację informacyjną dotyczącą uprawnień weterana. Kolejnym etapem spotkania było wręczenie wszystkim żołnierzom odznaki weterana oraz podręcznika weterana (Handboek Veteraan) – specjalnego informatora wydawanego przez Veteraneninstituut.

W listopadzie wszyscy żołnierze otrzymali pocztą swoje legitymacje. Zgodnie z danymi z 31 grudnia 2014 roku w Holandii jest obecnie 115 tys. weteranów. Blisko 66 tysięcy osób, które zakończyły służbę posiada już legitymacje weterana. Pod koniec 2014 roku 24147 weteranów pozostających w czynnej służbie otrzymało legitymacje, co świadczy o dużej efektywności holenderskich rozwiązań w tej dziedzinie. Żołnierze, którzy nie są już w czynnej służbie, mogą otrzymać legitymację weterana po wypełnieniu specjalnego formularza znajdującego się na stronie internetowej Veteraneninstituut. Na koniec podkreślić należy, że w Holandii za wydawanie legitymacji weterana odpowiada właśnie Veteraneninstituut (dział Veteranenloket).

Pomoc materialna, niematerialna, zniżki i promocje dla weteranów

W Holandii Veteraneninstituut jest instytucją koordynującą cały system pomocy weteranom i ich rodzinom, oferującą dostęp do wszystkich form pomocy i wsparcia Ministerstwa Obrony, Veteraneninstituut, Krajowego Systemu Opieki dla Weteranów, Funduszu Emerytalnego i Platformy Weteranów. Działem odpowiedzialnym za realizację zadań związanych z pomocą oraz informacją jest Veteranenloket. Dzięki kontaktowi z tym działem Veteraneninstituut weteran i jego rodzina może uzyskać dostęp do każdej formy pomocy materialnej (emerytury, renty, zasiłki, świadczenia na zakup środków medycznych) i niematerialnej (pomoc psychologa, pracownika pomocy społecznej, opieka duszpasterska itp.). Aby uzyskać pomoc można nawiązać kontakt z Veteranenloket drogą telefoniczną, mailową, lub za pomocą formularzy dostępnych na stronie internetowej. Nie ma potrzeby osobistego odwiedzania Veteraneninstituut znajdującego się w Doorn. To, że Veteraneninstituut koordynuje różne formy pomocy, jest zaletą, ponieważ system pomocy staje się przejrzysty. Weteran wie, z kim się kontaktować, aby uzyskać pomoc. Ministerstwo Obrony Królestwa Niderlandów na swojej oficjalnej stronie internetowej, w zakładce poświęconej weteranom, w kwestiach pomocy odsyła weteranów bezpośrednio do Veteranenloket VI. Tam weterani mogą skorzystać także z innych uprawnień, jak zniżki i promocje. Na przykład każdemu weteranowi dwa razy w roku przysługuje refundacja biletu na dojazd na obchody świąt i uroczystości z udziałem weteranów. Procedura załatwiania darmowych biletów jest prosta – wystarczy wypełnić formularz na stronie internetowej Veteraneninstituut, a pracownicy Veteranenloket zarezerwują bilety i przekażą je weteranowi.

W 2014 roku Veteraneninstituut wydał 38 570 bezpłatnych biletów. Holenderscy weterani mają także wiele zniżek, m.in. w muzeach wojskowych na terenie całego kraju, na zakup książek i filmów o tematyce wojennej, 20 proc. zniżki na prenumeratę wielu holenderskich i zagranicznych czasopism, promocje w wybranych hotelach i kampingach na terenie Holandii, a także m.in. w Czechach, Hiszpanii i Indonezji.

Zaangażowanie weteranów w edukację społeczeństwa

Dział Veteraneninstituut o nazwie Communicatie en Maatschappelijke Erkenning dba o kreowanie wizerunku weteranów i Veteraneninstituut w społeczeństwie, a zwłaszcza o budowanie szacunku społecznego dla weteranów. W tej kwestii wyniki badań opinii społecznej w Holandii prezentują się całkiem dobrze – 76 proc. Holendrów uważa, że weterani zasługują na publiczny szacunek, 20 proc. nie ma zdania, a tylko 4 proc. jest przeciw. Nie zmienia to faktu, że budowanie wizerunku to proces długotrwały. Jednym z ważniejszych projektów realizowanych przez dział Communicatie en Maatschappelijke Erkenning jest „Weteran w klasie”. Projekt skierowany jest przede wszystkim do uczniów szkół podstawowych na terenie całego kraju, w których organizowane są w ramach lekcji spotkania z weteranami. W roku szkolnym 2012–2013 programem objętych zostało 14 267 uczniów ze 167 szkół, w roku szkolnym 2013–2014 liczba ta wzrosła do 23 371 uczniów (365 szkół). Niemożliwe byłoby przeprowadzenie tych lekcji przez pracowników Veteraneninstituut, wielką rolę w tym projekcie odgrywają weterani – wolontariusze.

Veteraneninstituut jest w tym wypadku instytucją koordynującą ich pracę. Organizuje także szkolenia dla weteranów, aby przygotować ich do pracy z najmłodszymi. Projektu nie można byłoby zrealizować, gdyby nie ogromne zaangażowanie weteranów, którzy nieodpłatnie odwiedzają szkoły. W 2014 roku 129 weteranów zaangażowanych było w prowadzenie „Lekcji z weteranem”, a 83 wzięło udział w spotkaniach na specjalne zaproszenie. Spotkania z młodzieżą to okazja dla weteranów do podzielania się swoimi doświadczeniami i wiedzą, co może być źródłem zadowolenia. Ważne jest, żeby w proces kreowania pozytywnego wizerunku weteranów i edukacji społeczeństwa, angażowali się oni sami.

Odznaka Weterana i Srebrna Różyczka

Veteraneninstituut, na specjalną prośbę Ministerstwa Obrony Królestwa Niderlandów, zajmuje się także wydawaniem odznak dla weteranów i ich rodzin. Chciałabym zwrócić uwagę na dwie z nich – Odznakę Weterana i Srebrną Różyczkę. Odznaka Weterana przysługuje każdemu weteranowi, który posiada legitymację weterana. Odznaka kształtem przypomina literę V, kojarzoną z niderlandzkimi słowami veteraan – weteran, vrede – pokój, veiligheid – bezpieczeństwo. Odznakę, przewidzianą do stroju cywilnego, nosi się wpiętą w klapę marynarki. Jest on rozpoznawalnym znakiem, symbolem społecznego uznania dla weteranów. Odznakę otrzymuje się razem z legitymacją weterana, można ją zamówić przy pomocy formularza internetowego dostępnego na stronie Veteraneninstituut. W Holandii wydawana jest także inna odznaka, która w Polsce nie ma odpowiednika. Jest to Zilveren Roosje – Srebrna Różyczka. Odznakę tą ustanowił w 2012 roku minister obrony Królestwa Niderlandów. Z inicjatywą wprowadzenia tego typu odznaki wyszło holenderskie Stowarzyszenie Weteranów Misji UNIFIL oraz Veteranen Platform (zrzesza 48 stowarzyszeń weteranów działających na terenie Królestwa Niderlandów). Bez tej inicjatywy organizacji pozarządowych zrzeszających weteranów z pewnością odznaka by nie powstała. Zilveren Roosje przeznaczona jest dla osoby, która udzieliła wyjątkowego wsparcia żołnierzowi przebywającemu na misji. Może być dedykowana małżonkowi, innemu członkowi rodziny lub bliskiej osobie. Każdy weteran ma prawo jednokrotnie poprosić o wydanie Srebrnej Różyczki jednej wyjątkowo ważnej dla niego osobie. Procedura wydawania Zilveren Roosje, podobnie jak Odznaki Weterana jest prosta. Wystarczy wypełnić formularz na stronie internetowej Veteraneninstituut, a odznaka przyjdzie pocztą na podany adres. Srebrne Różyczki można uznać za bardzo udaną inicjatywę holenderskich organizacji pozarządowych. W Polsce z pewnością przydałby się jej odpowiednik. Taka odznaka daje wyjątkową możliwość podziękowania żonie czy matce, która cały czas wspierała żołnierza w czasie misji, a często także i po powrocie do kraju. O dużym zainteresowaniu odznaką wśród samych weteranów świadczy fakt, że w 2012 roku Veteraneninstituut wydał około 2 tysięcy Srebrnych Różyczek, w 2013 około tysiąca, a w 2014 – 280.

Sprawne działanie systemu wsparcia dla weteranów w Holandii to nie tylko zasługa Veteraneninstituut, lecz także dużego zaangażowania organizacji pozarządowych zrzeszających weteranów. W Holandii aktywność środowiska weteranów jest dużo większa niż w Polsce. Świadczyć może o tym chociażby liczba organizacji pozarządowych zrzeszających weteranów. Dla przykładu, Veteranen Platform (Platforma Weteranów) zrzesza 48 stowarzyszeń weteranów, łącznie liczy ponad 70 000 członków. Dzięki zaangażowaniu działającej od 1989 roku Platformy Weteranów udało się wprowadzić wiele projektów, jak chociażby ustanowienie odznaki Zilveren Roosje.

Wnioski i sugestie

Warto zastanowić się nad implementacją niektórych holenderskich rozwiązań na polskim gruncie, m.in. prostego systemu wydawania legitymacji weterana, roli jaką odgrywa Veteraneninstituut w systemie pomocy weteranom, Odznaki Weterana czy odpowiednika Srebrnej Różyczki. Z pewnością korzystne dla polskich weteranów byłoby to, żeby Centrum Weterana Działań poza Granicami Państwa się rozwijało i z czasem stało koordynatorem całego systemu pomocy dla weteranów, tak jak Veteraneninstituut. Obecnie nie jest możliwa działalność Centrum Weterana w takim zakresie jak Veteraneninstituut z kilku względów, m.in. małej liczby pracowników oraz skomplikowanych procedur w polskim systemie pomocy weteranom. Żadne zmiany nie są jednak możliwe bez zaangażowania samych weteranów.Warto wzorować się na Holandii. Kilkadziesiąt holenderskich stowarzyszeń weteranów stworzyło Platformę Weteranów, żeby móc realizować wspólne zamierzenia. Ze 115 tysięcy holenderskich weteranów 70 tysięcy jest skupionych w Platformie Weterana. Dzięki takiemu zaangażowaniu możliwa jest realizacja wielu interesujących projektów oraz dotarcie do władz i społeczeństwa, aby pokazać kim są weterani, co od siebie mogą dać społeczeństwu oraz jakie mają potrzeby i oczekiwania.

Niniejszy artykuł nie zawiera zestaw gotowych sugestii i pomysłów, jest głosem do dalszej dyskusji na temat obecnej sytuacji i możliwych zmian, a także zachętą dla weteranów, żeby aktywnie działali i zrzeszali się, ponieważ tylko razem można osiągać wspólne cele.