moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję

„Małpi Gaj” tylko dla orłów

Spadochroniarze z polskiej 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej byli tak świetnie wyszkoleni, że Anglicy robili wszystko, by włączyć ich do brytyjskich sił powietrznodesantowych. Chcieli nawet dowódcę brygady, gen. Stanisława Sosabowskiego, postawić na czele mieszanej, brytyjsko-polskiej dywizji spadochronowej! Początki jednak nie wskazywały na takie sukcesy… 15 marca 1941 roku w Largo House powstał słynny ośrodek szkoleniowy 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej  

Na początku 1941 roku Wydział Specjalny Oddziału III Sztabu Naczelnego Wodza wynegocjował u Brytyjczyków pozwolenie na przeszkolenie spadochronowe całej polskiej brygady (jednak bez przydzielenia jej etatu spadochronowego). Kiedy 28 stycznia o tej decyzji dowiedział się płk dypl. Stanisław Sosabowski, natychmiast zaproponował, by tą wybraną jednostką była jego 4 Brygada Kadrowa Strzelców. Miał mocne argumenty, gdyż już od września 1940 roku oficerowie brygady uczestniczyli w szkoleniach dywersyjnych organizowanych przez Special Operations Executive (SOE), dzięki czemu wielu z nich zostało w przyszłości słynnymi cichociemnymi.

Sztab Naczelnego Wodza przychylił się do prośby Sosabowskiego i 17 lutego do brytyjskiego ośrodka spadochronowego w Ringway pod Manchesterem przybyła pierwsza grupa strzelców z 4 Brygady. Tutaj od razu spotkała ich miła niespodzianka. Okazało się, że w ośrodku pracują dwaj polscy instruktorzy spadochronowi – por. Jerzy Górecki i por. Julian Gębołyś. Obaj przed wojną szkolili spadochroniarzy w Legionowie. Dzięki nim w niedługim czasie w Ringway powstała autonomiczna sekcja polska.

„Małpi Gaj”

Spotkanie z polskimi instruktorami było na razie jedyną dobrą wiadomością. Po pierwszych treningach okazało się, że polscy ochotnicy ustępują kondycyjnie swoim brytyjskim kolegom. Płk Sosabowski, dowiedziawszy się o problemach szkoleniowych swoich ludzi, zarządził zorganizowanie własnego ośrodka treningowego, w którym żołnierze mogliby lepiej przygotować się do kursów w Ringway. 15 marca 1941 roku na terenie starej, zrujnowanej rezydencji szlacheckiej Largo House, znajdującej się w miejscowości Largo Low w Szkocji, Polacy otworzyli ośrodek wstępnego szkolenia spadochronowego, żartobliwie nazwanym „Małpim Gajem”. Stworzenie tej placówki było nie lada wyczynem organizacyjnym. Śledząc wspomnienia gen. Sosabowskiego, aż trudno uwierzyć, że było to możliwe: „Gdy zdecydowałem, że wstępne szkolenie spadochronowe odbywać się będzie w rejonie brygady, a do Ringway będziemy wyjeżdżać tylko na skoki, powstały problemy, gdzie ulokować ten ośrodek, skąd wziąć sprzęt wyszkoleniowy oraz instruktorów. O uzyskaniu nowych pomieszczeń do tego celu od Brytyjczyków nie mogło być mowy. Nawet nie próbowałem o to zabiegać. Ostatecznie całe przedsięwzięcie spadochronowe od samego początku było naszą prywatną imprezą i nie miało oficjalnej aprobaty brytyjskich władz wojskowych. Musieliśmy więc oprzeć się na posiadanych pomieszczeniach”.

Problem instruktorów, którzy mieli służyć w nowym ośrodku, został w miarę szybko rozwiązany – na współpracę z brygadą zgodzili się porucznicy Górecki i Gębołyś z Ringway. Do pomocy przydzielono im oficerów i podchorążych, którzy w Polsce ukończyli Państwowy Instytut Wychowania Fizycznego lub jego odpowiednik. Większe kłopoty sprawiło wyposażenie ośrodka w urządzenia i sprzęt szkoleniowy. Płk Sosabowski nie chciał zwracać się o pomoc do władz polskich, gdyż uważał, że brygada nie miała jeszcze żadnych zasług, aby usprawiedliwiało to inwestowanie w nią ze szczupłych finansów emigracyjnych. W tej sytuacji postanowiono ośrodek wyposażyć własnymi siłami. Dziurę imitującą otwór w podłodze samolotu wykonali w suficie budynku gospodarczego w Largo House oficerowie saperzy. W parku na rozłożystych konarach drzew rozwieszono trapezy i liny do nauki wspinania i opuszczania. Zbudowano trzymetrowy płot do pokonywania podobnych przeszkód. Nad znajdującym się na terenie posiadłości parowem postawiono drewnianą ścianę z wąskim okienkiem do nauki prześlizgiwania się przez ten otwór. Przez parów przerzucono wąską belkę i linę do szkolenia przechodzenia nad przepaścią. Żołnierze wykonali również kozioł gimnastyczny, poręcze i równoważnie. Jedynie spadochron, liny i piłki gimnastyczne kupiono u Brytyjczyków.

25 sierpnia 1941 roku w pobliskim Lundin Links Polacy wybudowali pierwszą na ziemi brytyjskiej wieżę spadochronową. Odtąd podobne wieże Brytyjczycy budowali we wszystkich swoich ośrodkach spadochronowych. Polski ośrodek wstępnego szkolenia spadochronowego w Largo House szybko stał się wzorcową placówką, w której oprócz własnych żołnierzy szkolono m.in. Francuzów i Norwegów.

Spadochronowa zaprawa: pot, łzy i… krew

Pierwszy poważny sprawdzian swych umiejętności adepci nowej broni w Wojsku Polskim przeszli 23 września 1941 roku. W tym dniu w rejonie Elie odbyły się ćwiczenia, w których strzelcy płk. Sosabowskiego w obecności Naczelnego Wodza, gen. Władysława Sikorskiego, bryg. Colina Gubbinsa z SOE oraz licznie zgromadzonych oficerów brytyjskich i polskich zaprezentowali spadochronowe umiejętności. Pod dowództwem ppłk. Jana Kamińskiego musieli desantem zaskoczyć i zdobyć brytyjską baterię nadbrzeżną. Zadanie utrudniały warunki terenowe, gdyż część obszaru objętego manewrami była zalana przypływem, do tego wiał silny wiatr. Pomimo tych trudności Polakom udało się wylądować bez strat i wykonać zadanie. Po defiladzie gen. Sikorski ogłosił: „Jesteście odtąd Pierwszą Brygadą Spadochronową i wierzę, że kierowani pewną ręką waszego dowódcy, spełnicie swoje obowiązki żołnierskie”.

Formalny rozkaz Naczelnego Wodza zatwierdzający etat 1 Brygady Spadochronowej ukazał się 9 października 1941 roku (Brytyjczycy potwierdzili go dopiero w 1943 roku). Nie kończyło to jednak problemów kadrowych i organizacyjnych płk. Sosabowskiego. Wszystkie jednostki Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie borykały się z pełnym uzupełnieniem swych etatów (zwłaszcza szeregowych). Trudno się więc dziwić, że do płk. Sosabowskiego dowódcy odsyłali swych najgorszych żołnierzy. Tutaj jednak, pod twardym dowództwem i forsownym szkoleniu, szybko stawali się elitą polskiego wojska. Trudności kadrowe brygady częściowo rozwiązała decyzja gen. Sikorskiego z wiosny 1942 roku, by uzupełnienia płynące ze Środkowego Wschodu, gdzie stacjonowały oddziały polskie ewakuowane z ZSRS, w pierwszej kolejności kierować do spadochroniarzy. Większość tych rekrutów była jednak wycieńczona fizycznie i psychicznie przejściami na „nieludzkiej ziemi” i trzeba było czasu, by mogli stać się pełnowartościowymi żołnierzami spadochroniarzami. Kolejne uzupełnienia przyszły z rozwiązanej w tym czasie 1 Brygady Strzelców, ale najlepszym „materiałem na spadochroniarzy” okazali się… jeńcy polskiego pochodzenia z Afrika Korps gen. Erwina Rommla, których Brytyjczycy wzięli do niewoli na libijskiej pustyni.

W październiku 1941 roku gen. Sikorski powiększył brygadę o jeszcze kilka pododdziałów i zmienił jej nazwę na 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową, co w konsekwencji pozwalało jednostce w warunkach bojowych działać jako samodzielny związek operacyjny. Po oficjalnym zatwierdzeniu charakteru jednostki jeszcze bardziej zintensyfikowano szkolenie spadochronowe. Podstawową kwestią stało się podniesienie – najczęściej złej – kondycji fizycznej nowych żołnierzy brygady. Organizowano kursy narciarskie, wspinaczki wysokogórskie i dłuższe pobyty w trudnych warunkach terenowych (tzw. kurs korzonkowy). Dopiero po takiej zaprawie żołnierze przystępowali do nauki rzemiosła spadochronowego.

Początkowo skoczek był zobowiązany oddać cztery skoki, później liczbę tę powiększono do ośmiu: dwa skoki dzienne z balonu na uwięzi; pięć skoków dziennych z samolotu i skok nocny z balonu na uwięzi. Oprócz skoków indywidualnych odbywały się skoki zespołowe: w drużynach, plutonach, kompaniach, batalionach i na końcu całą brygadą. Skok ze spadochronem, zwłaszcza ten pierwszy, wywoływał u żołnierzy wielkie emocje. Przykładowo tak wspominał ten moment st. strz. Stanisław Kaptur: „Przy pierwszym skoku z Whitleya byłem bardzo zdenerwowany. Nic nie wiedziałem, co się dzieje ze mną. Wprost zatykało mnie w piersiach. Gdy poczułem szarpnięcie, byłem też na wpół przytomny. Gdy usłyszałem z dołu [głos instruktora – PK] «dwójka, nogi do kupy, ściągnąć rękami linki!» – trochę oprzytomniałem. Po ściągnięciu linek spojrzałem ku ziemi. Było do niej jakieś 100 metrów. Wtedy poczułem jakieś pociągnięcie w dół. Zawirowało powietrze; szybko zsuwałem się do ziemi. Nagle uderzyłem. Byłem na wpół przytomny”.

Niestety, w czasie treningowych desantów nie obyło się bez wypadków śmiertelnych, choć było ich stosunkowo niewiele. Jak podkreślali brytyjscy specjaliści, Polacy zawdzięczali to właściwemu przygotowaniu do skoków, jakie zapewniał „Małpi Gaj” w Largo House. Przez cały okres szkolenia polskiej brygady w Ringway było dziewięć wypadków śmiertelnych. Większość spowodowana była kłopotami ze spadochronem po skoku (poplątane linki); w jednym wypadku spadochroniarz utonął w jeziorze po skoku, a w innym czasza spadochronu skoczka została rozcięta przez śmigło samolotu. Straty te żołnierze głęboko odczuwali, ale najgorsze miało dopiero nadejść.

Cios przed bitwą

Prawdziwym „czarnym dniem” okazał się dla brygady 8 lipca 1944 roku, kiedy to podczas manewrów w powietrzu zderzyły się dwie Dakoty. Zginęło ośmiu członków amerykańskich załóg i 26 polskich spadochroniarzy. Polacy, którzy stracili życie w tej katastrofie, zostali pochowani we wspólnym grobie na cmentarzu lotników polskich w Newark, obok mogiły gen. Władysława Sikorskiego. Tragedia ta jednak nie zahamowała szkolenia brygady i jej przygotowań do walki z Niemcami. Jesienią okazało się, że Brytyjczycy dopięli swego – polscy spadochroniarze zamiast w Warszawie, walczyli nad Renem pod Arnhem. Ale bili się tak, jak byli wyszkoleni – świetnie.

Bibliografia

S. Sosabowski, Najkrótszą drogą, Warszawa 1992
W.K. Stasiak, W locie szumią spadochrony… Wspomnienia żołnierza spod Arnhem, Warszawa 1991
P. Korczyński, Elitarne oddziały specjalne Wojska Polskiego 1939–1945, Poznań 2013

Piotr Korczyński , historyk, redaktor kwartalnika „Polska Zbrojna Historia”

dodaj komentarz

komentarze

~Jorgus
1521228480
Ciekawy!
B9-87-83-2B

Wydatki na bezpieczeństwo to fundament
 
Nowa partia Abramsów już w Polsce
Więcej na mieszkanie za granicą
Polska i Norwegia zacieśniają stosunki
Bohater odtrącony
Tarcza Wschód. Porozumienia z Lasami i KOWR-em
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Polska dołącza do satelitarnej elity
Żołnierz influencer?
Pamiętamy o bohaterach spod Monte Cassino
Gdy zgasną światła
Kajakarze, pięściarze i lekkoatletka CWZS-u na podium
Atak na masową skalę. Terytorialsi ćwiczyli z amerykańskimi żołnierzami
Basen dla Rosomaka
Polskie Pioruny dla Belgii
Sportowcy z „armii mistrzów” pokazali klasę
Święto zwiadowców
Sojusznicy w obronie Europy, czyli „Defender ‘25”
„Przekazał narodowi dziedzictwo myśli o honor i potęgę państwa dbałej”
Jak daleko do końca wojny?
Polska i Litwa w awangardzie NATO
Wsparcie dla polskich Abramsów
Ukraińcy i Rosjanie spotkali się pierwszy raz od 2022 roku
AI w służbie MON-u
Kolejna rozmowa Trumpa i Putina. Czy coś z niej wyniknie?
Bezzałogowce w Wojsku Polskim – serwis specjalny
Mistrzyni olimpijska najszybsza na Bali
Medycy dla „Tarczy Wschód”
Międzynarodowe manewry pod polskim dowództwem
Władysław Kosiniak-Kamysz: Nasza strategia to strategia na rzecz pokoju
Tysiące dronów dla armii
Trudny los zwycięzców
MON: Polska nie wyśle wojsk na Ukrainę
Pamięć o polskich bohaterach z Monte Cassino
Pod siatką o medale mistrzostw WP
Pracowity dyżur Typhoonów
Historyczna umowa z Francją
Szkice strzelca spod Monte Cassino
Podchorążowie z AWL na podium w grach wojennych w Waszyngtonie!
Jeszcze więcej OPW w roku 2025
Bat na wrogów i niepokornych
Misja PKW „Olimp” doceniona
Mamy pierwszych pilotów F-35
Wspólna wola obrony
Bursztynowa Dywizja w akcji
Piorun – polska wizytówka
Nurkowie bojowi WS wyróżnieni
Ustawa bliżej żołnierzy
Spartakiadowe zmagania w Łasku
Biało-czerwona na Monte Cassino
Typhoony i Gripeny nad Bałtykiem
Pierwsza misja Gripenów
Wojskowe widowisko w Zakopanem
W drodze do Wielkiego Szlema Komandosa
Kontrakty dla firm produkujących na rzecz obronności
Apache’e nadlatują
Pod żaglami – niepokonani z AMW
Zarzuty w sprawie ujawnienia fragmentów planu „Warta”
Nasi czołgiści najlepsi

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO