Cichociemni nie stanowili jednej, zwartej jednostki. Nigdy nie stanęli w jednym szeregu, a część z nich nawet się ze sobą nie spotkała. Historia tej formacji to opowieść o 316 bohaterach - mówiła dr Agnieszka Polończyk, wnuczka Bolesława „Kryształa" Polończyka, cichociemnego. W Senacie odbyła się konferencja poświęcona legendarnym skoczkom AK. 



Konferencję naukową zorganizował Parlamentarny Zespół Miłośników Historii z okazji 75. rocznicy pierwszego zrzutu cichociemnych do Polski oraz uchwalenia przez Sejm roku 2016 Rokiem Cichociemnych. Konferencję otworzył Wojciech Fałkowski, wiceminister obrony narodowej. - Polskie wojsko było w pierwszej linii zmian, formowało jednostki i czyn zbrojny na miarę najlepszych pomysłów i zamierzeń militarnych, a dobrym tego przykładem jest właśnie formacja cichociemnych. Formacja specjalnie szkolonych komandosów, którzy mieli do wykonania specjalistyczne zadania wojskowe, ale również misję polityczną - mówił wiceminister. 

316 życiorysów

O tym, jakie były początki formacji cichociemnych i kto był odpowiedzialny za jej zbudowanie, opowiadał Tomasz Jasionek z Muzeum Wojska Polskiego.  –„Ojcami” idei cichociemnych byli przyjaciele - kpt. Jan Górski, kpt. Maciej Kalenkiewiczi mjr Jan Jaźwiński. Wokół nich zgromadziła się grupa młodych, myślących nieszablonowo, oficerów, którzy chcieli podnieść morale wojska polskiego, osłabione po kampanii wrześniowej - mówił Tomasz Jasionek. 

Wprawdzie prace nad sformowaniem jednostki skoczkówrozpoczęto w polskim wojskutuż przed wojną, jednak przerwała je agresja hitlerowskich Niemiec. Dlatego przy organizacji formacji cichociemnych czerpano z doświadczeń niemieckich. - We wrześniu 1940 roku plany kpt. Górskiego, kpt. Kalenkiewicza i mjr. Jaźwińskiego zostały zaakceptowane przez naczelnego wodza. Posłużono się tu pewnym fortelem i zaangażowano córkę generała Władysława Sikorskiego, która była zwolenniczką łączności lotniczej z krajem - przypominał Jasionek. 

Wśród prelegentów była dr Agnieszka Polończyk, wnuczka Bolesława „Kryształa”Polończyka, cichociemnego, który został zrzucony do okupowanej Polski w nocy z 9 na 10 września 1943 roku. – Cichociemni nie stanowili jednej, zwartej jednostki czy formacji wojskowej. Nigdy tak naprawdę nie stanęli w jednym szeregu, część z nich nawet się ze sobą nie spotkała - mówiła dr Polończyk. - Nie posiadali barw, tradycyjnej struktury dowódczej, posiadali tylko znak bojowy. Gdy chcemy mówić o cichociemnych, warto wspomnieć każdego z nich z osobna – podkreślała dr Polończyk. 

O jednym z nich, Romanie Wiszniowskim, mówił jego syn dr Jan Wiszniowski. - Czym cichociemni różnili się od nas? Co było w nich niezwykłego? Jaka była ich służba? To pytania, które zadawałem ojcu w dzieciństwie. Jednak skromność nie pozwalała mu na nieodpowiedzieć. Nigdy też nie rozmawialiśmy o rzeczach, które są oczywiste, czyli dlaczego zdecydował się na skok. Zawsze mówił „jak walczyć”, a nie „czy walczyć” - wspominał dr Wiszniowski.

Jan Wiszniowski podkreślał, że niewątpliwie wpływ na postawę jego ojca miał fakt, że był związany z harcerstwem. - Miał nawet pseudonim „Harcerz”, a na wymarzonym mundurze zawsze nosił krzyż harcerski - opowiadał dr Jan Wiszniowski. Jego ojciec, Romuald, zgłosił się do cichociemnych i został przeszkolony w zakresie łączności i dywersji. W nocy z 14 na 15 września 1943 roku został zrzucony niedaleko Garwolina.

Kopisto - legendarna postać Rzeszowa

O legendarnych skoczkach z Rzeszowszczyzny mówił dr Krzysztof Tochman z Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie. - Cichociemni związani z tym regionem do końca pozostali wierni maksymie „wywalcz wolność lub zgiń” - podkreślał dr Tochman. Jednym z żołnierzy zrzuconych do Polski we wrześniu 1942 roku był mjr Wacław Kopisto. -  Przedostał się do Warszawy, gdzie znalazł punkt konsultacyjny dla kolejnych skoczków. Wziął udział m.in. w dowodzonej przez „Ponurego” akcji odbicia żołnierzy z więzienia w Pińsku. Kopisto opracowywał szkic tego więzienia. Za tę operację otrzymał krzyż walecznych – przypominał dr Krzysztof Tochman. 

Kopisto walczył potem jako oficer dywersji okręgu Wołyń AK. Brał udział w organizacji samoobrony przeciwko atakom ukraińskim. W kwietniu 1944 roku został aresztowany przez NKWD i skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. Wyrok zamieniono na 10 lat więzienia. - Motywował aresztowanych, wydał nawet jeden numer konspiracyjnej gazety. To wielka postać. Nic nie było go w stanie złamać, mimo że całe życie musiał borykać się z przeciwnościami losu – ocenił historyk.

GROM - szczególna więź z cichociemnymi

Z kolei o tradycjach, które dziś kontynuuje Jednostka Wojskowa GROM, mówił prof. dr hab. Hubert Królikowski. Na sztandarze GROM-u widnieje m.in. data pierwszego zrzutu cichociemnych do okupowanej  Polski - 15 lutego 1941 roku, znak spadochronowy cichociemnych i wzorowany na nim znak Jednostki GROM - pikujący orzeł ze złotą błyskawicą w szponach. Żołnierze GROM-u od wielu lat goszczą w jednostce żyjących cichociemnych. Co roku, w trzecią niedzielę maja odbywa się spotkanie żołnierzy z cichociemnymi i ich rodzinami. W tym roku weźmie w nim udział jeden z ostatnich żyjących cichociemnych kpt. Aleksander Tarnawski, pseudonim „Upłaz”. - Trudno wyobrazić sobie lepszą formę promocji wiedzy i pamięci o cichociemnych niż jednostka GROM i jej żołnierze - przekonywał prof. Królikowski.

Żołnierze GROM-u także podkreślają, jak ważna jest dla nich tradycja nawiązująca do skoczków Armii Krajowej. - To dla nas naprawdę szczególna więź i starannie ją pielęgnujemy - mówi kpt. Tomasz Mika, rzecznik prasowy jednostki.

Z kolei prezes Fundacji imienia Cichociemnych, Bogdan Rowiński, zauważył, że wiedza o losach  cichociemnych powinna być popularyzowana wśród młodego pokolenia. – My znamy ich historie, ale jeśli pozostaną one między nami, to nic z tego nie wyniknie. Chodzi o to, by dzielić się wiedzą o cichociemnych. Traktujemy to jako zobowiązanie – mówił Bogdan Rowiński.

Zginął co trzeci

Cichociemni to specjalnie szkoleni żołnierze polskiej armii, którzy w czasie II wojny światowej zrzucani byli na spadochronach na terytorium kraju. Do służby w okupowanej Polsce zgłosiło się ochotniczo 2613 kandydatów. Szkolenie prowadzone według standardów m.in. brytyjskichkomandosów ukończyło z pozytywnym wynikiem 606 osób, a do skoku skierowano 579. Ostatecznie do okupowanego kraju wróciło 316 cichociemnych. Wśród nich byli m.in. gen. bryg. Leopold Okulicki „Niedźwiadek”, mjr Jan Piwnik „Ponury”, Jan Nowak Jeziorański oraz Elżbieta Zawacka „Zo” – jedyna kobieta w tej formacji.

Pierwszy skok do Polski miał miejsce w nocy z 15 na 16 lutego 1941 roku w Dębowcu w powiecie cieszyńskim. Operacja lotnicza nosiła kryptonim „Adolphus”. Ostatni zrzut odbył się 27 grudnia 1944 roku.  Z 316 przerzuconych do Polski cichociemnych w czasie wojny zginęło 103, w tym dziewięciu podczas lotu lub skoku, 84 zginęło w walce lub zostało zamordowanych przez gestapo, 10 zażyło truciznę po aresztowaniu.