27 września 1939 roku w walczącej Warszawie powołano Służbę Zwycięstwu Polski. Stała się ona zalążkiem tajnych struktur państwa i ich zbrojnego ramienia – Armii Krajowej. Rocznica tego wydarzenia obchodzona jest jako Dzień Polskiego Państwa Podziemnego, struktury będącej ewenementem w okupowanej Europie.
„Dane mi przez Naczelnego Wodza pełnomocnictwo dowodzenia w wojnie z najazdem na całym obszarze państwa przekazuję gen. bryg. Michałowi Tokarzewskiemu-Karaszewiczowi z zadaniem prowadzenia dalszej walki o utrzymanie niepodległości i całości granic” – brzmiał rozkaz gen. Juliusza Rómmla, dowódcy obrony Warszawy, z 27 września 1939 r. powołujący konspiracyjną Służbę Zwycięstwu Polski.
Kraj w konspiracji
Powstała w oblężonej przez Niemców Warszawie organizacja miała toczyć w konspiracji walkę przeciw okupantowi, odtworzyć armię polską oraz powołać tymczasowe ośrodki władzy podporządkowane emigracyjnemu rządowi polskiemu. „Oświadczyłem gotowość podjęcia się odpowiedzialności za zorganizowanie zbrojnego oporu przeciw okupantom i wszczęcia otwartej walki, gdy na to pozwoli położenie wojenne” – wspominał po wojnie gen. Tokarzewski.
Jak tłumaczy Przemysław Krukowski, historyk II wojny, Służba Zwycięstwu Polski była zalążkiem późniejszych tajnych struktur państwa polskiego podległych Rządowi RP na uchodźstwie. – Na terenach okupowanych przez Niemców i Rosjan powołano podziemny rząd i parlament, a najwyższą władzę sprawował Delegat Rządu na Kraj kierujący zakonspirowaną administracją cywilną – wyjaśnia historyk. Jak dodaje, wszystkie te organy były podporządkowane legalnym polskim władzom emigracyjnym w Londynie – prezydentowi, rządowi i Naczelnemu Wodzowi. – Powstałe w ten sposób podziemne państwo było ewenementem w skali okupowanej Europy i nie miało swojego odpowiednika w żadnym innym kraju – podkreśla Krukowski.
Ruch oporu objął prawie wszystkie dziedziny życia. Działały konspiracyjne sądy, zorganizowano sieć tajnego nauczania, która od poziomu podstawowego do uczelni wyższych objęła ponad 1,6 mln uczniów. W tajnych drukarniach wydawano prasę i literaturę. W czasie okupacji ukazywało się około 1500 czasopism, wśród nich „Biuletyn Informacyjny”, późniejszy centralny organ Komendy Głównej Armii Krajowej.
Podziemna armia
Polskie Państwo Podziemne miało też własne siły zbrojne. Służbę Zwycięstwu Polski przekształcono w 1940 r. w Związek Walki Zbrojnej, a 14 lutego 1942 r. w Armię Krajową. Jej komendantem został gen. Stefan Rowecki „Grot”, a po jego aresztowaniu w czerwcu 1943 r. Tadeusz Komorowski „Bór”.
W 1942 r. AK liczyła ok. 100 tys. żołnierzy, a latem 1944 r. jej siły wzrosły do ok. 380 tys. osób. Stała się w ten sposób największą podziemną armią w okupowanej Europie.
Najważniejszym celem AK było prowadzenie walki z Niemcami, działalność dywersyjna oraz przygotowywanie żołnierzy do jawnego wystąpienia przeciw okupantowi. W ramach AK działał wywiad i kontrwywiad wojskowy, a podziemny przemysł zbrojeniowy produkował dla żołnierzy broń, materiały wybuchowe i amunicję.
Największym działaniem zbrojnym Armii Krajowej było Powstanie Warszawskie i akcja „Burza” toczona na wschodnich obszarach kraju. Jej celem było występowanie żołnierzy przeciwko niemieckim okupantom przed wkroczeniem Armii Czerwonej, aby zaakcentować, że Polacy są gospodarzami tych ziem.
W czasie walk i okupacyjnych represji zginęło ok. 60 tys. żołnierzy AK. Wojna nie zakończyła jednak prześladowań przywódców i działaczy Państwa Podziemnego. Do 1955 r. wspierani przez Sowietów komuniści aresztowali ok. 40 tys. AK-owców. Połowa z nich zmarła lub została zabita. W sowieckich więzieniach zmarli m.in. ostatni komendant AK gen. Leopold Okulicki i Delegat Rządu na Kraj Jan Stanisław Jankowski.
Apel pod pomnikiem
– Dziełem Polskiego Państwa Podziemnego było nie tylko podjęcie otwartej walki z okupantem w ramach akcji „Burza”, ale też stworzenie siły moralnej i tradycji niepodległościowej, które pozwoliły przetrwać czas komunistycznej dyktatury – napisał w liście otwartym z okazji rocznicy prezes Instytutu Pamięci Narodowej Łukasz Kamiński.
Dla upamiętnienia konspiracyjnych struktur państwa Sejm w 1998 r. uchwalił rocznicę powołania Służby Zwycięstwu Polski jako Dzień Podziemnego Państwa Polskiego. W tym roku z jego okazji odbędzie się m.in. apel żołnierzy przy warszawskim pomniku Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej.
autor zdjęć: www.udskior.gov.pl
komentarze