Kto odpowiada za problem korupcji w Polsce? Władza? Służby? A może my wszyscy? Na te pytania próbowali odpowiedzieć 5 lutego w Akademii Obrony Narodowej uczestnicy debaty „Security Forum”.

W debacie „Korupcja w III RP – szanse i zagrożenia” starli się: szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego Paweł Wojtunik, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika socjolog Andrzej Zybertowicz oraz były minister spraw wewnętrznych i administracji i wykładowca AON dr Krzysztof Janik.

Na postawione przez moderatora debaty, dr. Lecha Nikolskiego, pytanie o pola zagrożeń korupcyjnych pierwszy odpowiedział prof. Zybertowicz. Doradca ds. bezpieczeństwa śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego wskazał trzy aspekty zagrożeń:
– zewnętrzny (związany z ekspansywnymi działaniami wielkich korporacji międzynarodowych),
– wewnętrzny (głównym obszarem działań korupcjogennych są tu spółki skarbu państwa, fundusze europejskie oraz system zamówień publicznych),
– kulturowy, czyli wielowiekowa tradycja przyzwolenia społecznego na działania korupcyjne.

Zdaniem profesora w III RP mamy sojusz kapitału z nieprawego łoża z dominującymi, zwłaszcza w przestrzeni środków masowego przekazu, starymi elitami, które chcą ukryć przed opinią publiczną swoją grę interesów. – W Polsce mamy kapitalizm peryferyjny i demokrację fasadową – powiedział profesor. W jego opinii punkt ciężkości w walce z korupcją powinien się opierać na aktywnej osłonie kontrwywiadowczej, która wysyła kategoryczne sygnały do międzynarodowych korporacji, jasnej polityka gospodarczej, korekcie systemu zamówień publicznych, a przede wszystkim na woli władzy politycznej, która nie będzie zakładnikiem grup interesów.

Inne spojrzenie na problem zaprezentował Paweł Wojtunik. Szef CBA podkreślił, że w kontekście korupcji warto się przyjrzeć systemowi służb specjalnych i samym służbom: – Dobrze się uzupełniamy z policją i ABW. Problem jest tak szeroki, że dla wszystkich starczy pracy. Potrzeba jest jednak uporządkowania kompetencji, bo one na siebie nachodzą. To dzisiaj większy problem niż nadzór nad służbami - ocenił Wojtunik. Zaprzeczył jednocześnie, że CBA nie zajmuje się spółkami skarbu państwa, funduszami europejskimi i korporacjami międzynarodowymi.

Z profesorem Zybertowiczem spierał się też trzeci z uczestników debaty, współtwórca obowiązującego aktualnie prawa antykorupcyjnego, dr Krzysztof Janik: – Dobrze zorganizowane państwo opiera się na zaufaniu państwa do obywateli. Zdaniem byłego szefa MSWiA przyczyny korupcji tkwią w najważniejszych problemach Polaków: nierównym dostępie do dóbr, nierówności społecznej, niejawności działań państwa. – Ja bym obecnie położył mniejszy nacisk na ściganie korupcji w służbach. W ostatnich latach udało nam się osiągnąć tam porządek, o czym świadczy gwałtownie zmniejszona liczba donosów. Teraz trzeba przenieść ciężar zwalczania korupcji ze służb na instytucje cywilne państwa, takie jak Urząd zamówień Publicznych, Ministerstwo Finansów, spółki skarbu państwa oraz instytucje samorządowe – zaznaczył Janik. Jego zdaniem w Polsce jest za dużo służb ścigających korupcję – konieczna jest zmiana ich struktury. W opinii Janika potrzebne są również szersze zmiany systemowe - Od czterech lat nie ma strategii antykorupcyjnej, od ośmiu - brak jest potrzebnych zmian w prawie lobbingowym – zaznaczył były szef MSWiA.

Nie obyło się bez złośliwości, co istotne, formułowanych w atmosferze kultury i szacunku dla adwersarzy. Prof. Zybertowicz w odpowiedzi na diagnozy pozostałych członków debaty, zarzucił byłemu ministrowi myślenie sentymentalne, a szefowi CBA – psychologizowanie. – W wielu instytucjach nie ma obecnie klimatu do współpracy w zwalczaniu korupcji. A ten klimat jest pochodną tego, kto w niej jest szefem lub przez kogo został mianowany – ocenił prof. Zybertowicz, nie kwestionując absolutnie uczciwości i apolityczności aktualnego szefa CBA.

Ciekawie, a co ważne w sposób w miarę zgodny, rozwijała się dyskusja poświęcona tłu mentalnemu, sprzyjającemu korupcji. – To są zaszłości sprzed 1989 roku. Informowanie państwa wciąż jest traktowane na równi z kolaboracją. Z czego to się wszystko bierze? Z pewnej tolerancji społecznej. Nie możemy zapomnieć o roli prokuratury i sądów, bo to niskie wyroki albo umorzenia kształtują naszą tolerancję – powiedział szef CBA. Zdaniem Pawła Wojtunika dużo złego robi korupcja polityczna (nepotyzm, kumoterstwo, klientyzm), która jest niekaralna. – Kompletnie jest lekceważona działalność edukacyjna. My od przedszkola jesteśmy uczeni korupcji, gdy rodzice na oczach dziecka zastanawiają się, jak „podziękować” wychowawcy – dodał dr Janik.

W Akademii Obrony Narodowej, jak przystało na uczelnię wojskową, nie mogło zabraknąć pytania o korupcję w Siłach Zbrojnych. Pawła Wojtunika pytano nie tylko o wielomiliardowe inwestycje, jakie w najbliższych latach czekają polską armię, ale i o słynny list ministra Skrzypczaka do izraelskiej zbrojeniówki. – Prowadzimy na bieżąco duże sprawy korupcyjne, które mają miejsce w polskiej armii – powiedział szef CBA, podkreślając jednocześnie, że problemu się tak łatwo nie pozbędziemy, bo korupcja firmom się po prostu opłaca, zwłaszcza w dobie kryzysu, kiedy nie ma mowy o ekspansji, ale o utrzymaniu się na rynku.

Ciekawe, zahaczające o problemy racji stanu, było pytanie o zasadność postępowania antykorupcyjnego, w sytuacji gdy jego skutkiem może być cofnięcie przez Komisję Europejską funduszy unijnych. Na tak postawione, niemal hamletowskie, pytanie, nikt nie miał jednak wątpliwości, że walka z korupcją nawet w tak dramatycznej sytuacji, jest przede wszystkim sprawdzianem państwa z praworządności.

Ponadto w trakcie debaty dyskutowano o różnicy między korupcją a lobbingiem, aferze „informatycznej”, nadaktywności w tej sferze polityków. Co jednak ciekawe, unikano tematów stricte politycznych. To tym bardziej interesujące, że debaty wysłuchali, a także brali udział zadając pytania posłowie polskiego Sejmu: Jerzy Polaczek, Marek Opioła, Wojciech Penkalski. Głos zabrał również były wicepremier Henryk Goryszewski. Wśród zaproszonych gości znaleźli sie także przedstawiciele MSZ, MON, ŻW, SKW. Salę zapełniła też po brzegi kadra, pracownicy i studenci AON. Spotkanie moderował dr Lech Nikolski, którego wspierał dziennikarz TVN red. Marek Świerczyński.

Radości ze spotkania nie kryli gospodarze – rektor-komendant gen. dyw. dr hab. Bogusław Pacek i dziekan Wydziału Bezpieczeństwa płk dr hab. inż. Maciej Marszałek. – W Akademii Obrony Narodowej nie ma mowy o cenzurowaniu pytań i odpowiedzi. Uczmy się, wymieniając różne poglądy, bo z tej różnicy wypływa prawda – powiedział rektor, dziękując za wielogodzinną, zażartą debatę o najżywotniejszych problemach państwa i społeczeństwa.

Tekst: AON