Sto lat temu, 16 kwietnia 1922 roku, Niemcy i sowiecka Rosja zawarły układ we włoskim Rapallo. Zrzekły się w nim wzajemnych wojennych roszczeń finansowych i nawiązały wymianę gospodarczą. Później dołączono do umowy tajny aneks o współpracy wojskowej, będący pierwszym naruszeniem ustaleń pokojowych z Wersalu.
Podpisanie układu w Rapallo. kanclerz Rzeszy Joseph Wirth, Walther Rathenau oraz delegacja sowiecka Leonid Krasin, Gieorgij Cziczerin oraz Adolf Joffe.
Porządek po I wojnie światowej ustalił traktat pokojowy zawarty w Wersalu w 1919 roku. W niekorzystnej sytuacji znalazły się, niebiorące udziału w obradach, Niemcy i Rosja. Niemcom, uznanym za winne wywołania światowego konfliktu, narzucono obowiązek zapłaty wysokich odszkodowań wojennych oraz nałożono na nie ograniczenia dotyczące wielkości armii i dalszych zbrojeń. Z kolei Rosja, w której po rewolucji październikowej i wojnie domowej władzę przejęli bolszewicy, znajdowała się w zapaści gospodarczej i izolacji politycznej.
Szansą na zmianę tej sytuacji miała być rozpoczęta 10 kwietnia 1922 roku międzynarodowa konferencja gospodarcza w Genui we Włoszech. – Jej celem było omówienie problemów powojennej Europy oraz włączenie do dyskusji na temat przyszłości kontynentu Niemiec i Rosji, a także przerwania ich izolacji – mówi dr Tomasz Zieliński, historyk zajmujący się okresem I wojny światowej.
W trakcie obrad delegacje niemiecka i rosyjska w tajemnicy przed innymi krajami spotkały się 16 kwietnia w miejscowości Rapallo w pobliżu Genui. Tam traktat polityczno-gospodarczy podpisali Walther Rathenau, minister spraw zagranicznych Republiki Weimarskiej, jak wówczas nazywały się Niemcy, i Georgij Cziczerin, rosyjski ludowy komisarz spraw zagranicznych Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej.
Najważniejszymi postanowieniami traktatu były: rezygnacja obu państw z wzajemnych roszczeń finansowych za szkody wojenne, nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Niemcami a Rosją oraz ustalenie zasady najwyższego uprzywilejowania we wzajemnych stosunkach gospodarczych.
Układ był wstępem do dalszych rozmów. – Ich rezultatem był podpisany w lipcu tego roku tajny aneks o współpracy wojskowej – dodaje historyk. Na mocy porozumienia Sowieci udostępnili Niemcom poligony nad rzekami Wołgą i Kamą. Z kolei Niemcy udzielili Rosji kredytów na rozwój Armii Czerwonej, wspierali też rozbudowę sowieckiego przemysłu zbrojeniowego. Oba kraje miały też wymieniać między sobą wojskowych wykładowców.
Układ w Rapallo i jego klauzula były korzystne dla obu stron. Oba kraje wyszły z międzynarodowej izolacji, w której utrzymywała je polityka państw zachodnich, i rozwinęły swoje potencjały wojskowe. Niemcy w myśl traktatu wersalskiego nie mogli posiadać m.in. broni pancernej i lotniczej. – Teraz dzięki układowi rozpoczęli potajemnie na sowieckich poligonach testy uzbrojenia i szkolenia kadry tych rodzajów wojsk – wyjaśnia dr Zieliński. Dało to początek późniejszej odbudowie armii. Ponadto Niemcy zyskali w Rosji ogromny rynek zbytu dla swoich towarów i źródło dochodów, które pozwoliły na ich rozwój gospodarczy i militarny.
Dla Rosji sowieckiej nawiązanie oficjalnych kontaktów z Niemcami, jako pierwszym z krajów europejskich, oznaczało symboliczne uznanie legalności rządu sowieckiego i było pierwszym krokiem do otwarcia kraju na Europę. Rosja otrzymała też od Niemiec dostęp do nowoczesnych technologii przemysłowych i zastrzyk finansowy w postaci kredytów.
Ustalenia z Rapallo były zaskoczeniem dla pozostałych krajów europejskich. Najbardziej niezadowolona z omijania postanowień traktatu wersalskiego była Francja, która otrzymywała z Niemiec duże odszkodowania wojenne. Z kolei w Polsce obawiano się, że nawiązana współpraca pomiędzy byłymi zaborcami może zostać skierowana przeciwko naszemu krajowi. – Zdaniem niektórych historyków układ w Rapallo był wstępem do paktu Ribbentrop-Mołotow, jest to jednak moim zdaniem za daleko posunięte stwierdzenie – uważa historyk. Jak tłumaczy, wówczas nikt, w tym rządzący Niemcami i Rosją, nie planował podpisania 17 lat później porozumienia o napaści na Polskę i podziale jej terytorium.
– Na pewno porozumienie z Rapallo było pierwszym krokiem do podważenia powersalskiego ładu w Europie – mówi dr Zieliński. Układ pokazał Niemcom, że można znosić narzucone ograniczenia, co wpłynie na rozwój ich kraju. – Naziści po dojściu do władzy w latach trzydziestych XX wieku całkowicie te wersalskie ustalenia odrzucili – dodaje.
autor zdjęć: Wikipiedia
komentarze