Podążając szlakiem chwały 1 Polskiej Dywizji Pancernej w Europie Zachodniej, w 75. rocznicę walk, delegacja 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej, pod przewodnictwem jej dowódcy generała dywizji Stanisława Czosnka, oddała hołd swoim poprzednikom na polach bitewnych Flandrii i Normandii.

22 sierpnia br. w drodze do Normandii delegacja Czarnej Dywizji zatrzymała się we flandryjskim mieście Tielt. Tam w obecności władz miasta, ambasadora RP w Królestwie Belgii Artura Orzechowskiego i generała broni Janusza Adamczaka, polskiego przedstawiciela wojskowego przy komitetach wojskowych NATO i Unii Europejskiej oraz licznie reprezentowanych mieszkańców miasta wrócono pamięcią do wydarzeń sprzed 75 lat.

8 września 1944 roku grupa bojowa 1PDPanc, pod dowództwem podpułkownika Romualda Dowbora, dowódcy 24 Pułku Ułanów (24PU), otrzymała zadanie prowadzenia pościgu w kierunku na Tielt i nie dopuszczenia do zorganizowania przez oddziały niemieckie obrony miasta. O poranku pluton rozpoznawczy 24PU, dowodzony przez porucznika Adama Dzierżka, opanował centrum Tielt. Po kilku godzinnej walce, miasto zostało oswobodzone. Jak wspominał uczestnik walk, pułkownik Tadeusz A. Wysocki „Wyzwolona ludność nie posiadała się z radości i natychmiast zorganizowała przyjęcie i udekorowała miasto flagami. Fetowano wkrótce przybyłego do miasta generała Stanisława Maczka, na przyjęciu zorganizowanym przez władze miasta”. Legendarny dowódca w uznaniu jego zasług obdarzony został przez społeczność Tielt, tytułem honorowego obywatela miasta.

Jak przed laty, również i teraz, dzięki organizatorom uroczystości z prezesem Stowarzyszenia 1PDPanc „Belgia” Dirkiem Verbeke, odtworzono atmosferę wydarzeń sprzed 75 lat. Wspominano przed pomnikiem 1PDPanc oraz na miejscowym cmentarzu ośmiu poległych polskich żołnierzy, spoczywających we flandryjskiej ziemi. Władze miasta szczególnie pamiętają o daninie krwi polskich żołnierzy. Nie jest zatem przypadkiem, że oficjalne uroczystości zaplanowane we wrześniu br. i upamiętniające 75 rocznicę wyzwolenia Flandrii, przez 1PDPanc, zainaugurowane zostaną właśnie w Tielt.

Przemarsz ulicami miasta, połączony ze składaniem kwiatów w miejscach walk naszych żołnierzy, apel pamięci na Placu Generał Maczka w Tielt, dostarczył wielu emocji, uczestnikom uroczystości.Jak podkreślił w swoim wystąpieniu generał dywizji St. Czosnek „Dla mnie osobiście i myślę, że dla wszystkich Polaków, jest to wzruszające doświadczenie, które staje się źródłem refleksji, dotyczących naszych wojennych losów, na skomplikowanej drodze do wolności”.

Na polach Normandii

Bezpośrednio po przemieszczeniu się do Normandii, następnego dnia, delegacja Czarnej Dywizji, z kompanią honorową 10 Brygady Kawalerii Pancernej oraz Orkiestrą Wojskową z Żagania, dotarła do małej miejscowości Soignolles, w departamencie Calvados, gdzie w obecności weteranów 1PDPanc, przybyłych z kraju kapitana Wacława Butowskiego, kapitana Edmunda Semrau, porucznika Alojzego Edamskiego i majora Janusza Gołuchowskiego oraz syna generała Maczka, profesora Andrzeja Maczka, uczestniczyła w odsłonięciu tablicy, ku czci poległych tam w sierpniu 1944 roku żołnierzy 10 Pułku Strzelców Konnych 1PDPanc. Uroczystość zgromadziła przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej, m.in. Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezydenta RP, Błażeja Spychalskiego, ministra – szefa UdSKIOR, Jana Józefa Kasprzyka, ambasadora RP w Paryżu Tomasza Młynarskiego, przedstawicieli Wojska Polskiego, z generałem broni Jarosławem Miką i generałem dywizji St. Czosnkiem na czele.

W ceremonii wzięli udział także licznie przybyła polonia francuska, przedstawiciele stowarzyszeń 1PDPanc z Belgii i Holandii, zrzeszone w Federacji Organizacji Polskich Pancerniaków (FOPP), uczestnicy szóstego rajdu motocyklowego „Śladami gąsienic Pierwszej pancernych” zorganizowanego przez rzeszowskie stowarzyszenie „Patria” oraz harcerze z 100. Poznańskiej Drużyny Harcerzy im. generała Stanisława Maczka.

Następnego dnia, we wczesnych godzinach porannych, przedstawiciele Czarnej Dywizji ruszyli na plaże Normandii oraz na brytyjski cmentarz wojskowy w Bayeux. Strażnicy pamięci żołnierzy generała Maczka postanowili oddać hołd koalicjantom 1PDPanc, żołnierzom amerykańskim na cmentarzu wojskowym, rozciągającym się przy plaży „Omaha”. Obecność na największej amerykańskiej nekropoli w Europie, zakończyło złożenie kwiatów pod pomnikiem głównym przez generała broni J. Mikę, generała dywizji St. Czosnka oraz towarzyszących uczestników podróży, żołnierzy 1 Dywizji Piechoty „Big Red One” z USA, stacjonujących obecnie w Żaganiu.

W tym samym czasie delegacja 10BKPanc, pod przewodnictwem pułkownika Artura Pikonia oddała hołd w Graye-sur-Mer, przed pomnikiem upamiętniającym lądowanie 1PDPanc, na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku.

Kolejna grupa ze składu delegacji pod przewodnictwem podpułkownika Edwarda Kosałki, udała się na największy brytyjski cmentarz wojenny w Europie w Bayeux, żeby oddać cześć spoczywających tam żołnierzom, a wśród nich dwudziestu pięciu polskim żołnierzom poległym w Bitwie Normandzkiej i innych działaniach w ramach operacji „Overlord”. Na cmentarzu pochowany został min. poległy w pierwszej fazie bitwy pod Falaise i Chambois dowódca 24PU, podpułkownik Jan W. Kański.

Oddano hołd również w miejscowym ogrodzie pamięci, dedykowanym poległym w latach II Wojny Światowej korespondentom wojennym.

Na polskim polu bitwy

W godzinach popołudniowych tego samego dnia, odbyły się w Chambois i MontOrmel, główne uroczystości upamiętniające 75 rocznicę walk 1PDPanc. Rozpoczęła je msza święta dedykowana pamięci poległych żołnierzy, przeprowadzona w kościele w Chambois. Wśród koncelebrantów mszy św. znalazł się również ksiądz Sławomir Klim SChr, honorowy kapelan FOPP. Po uroczystości liturgicznej złożono wiązanki kwiatów pod pomnikiem na rynku w Chambois, dedykowanym polskim wyzwolicielom miasta. Kolejnym etapem uroczystości była ceremonia połączona z oddaniem honorów i złożeniem kwiatów pod pomnikiem generała S. Maczka i pomnikiem głównym na wzgórzu 262 – „Maczudze” w obecności wielu setek zgromadzonych gości, przybyłych z Polski i Europy.

Po zakończeniu głównych uroczystości ich uczestnicy przeszli pod kościół w Coudehard, na którego murze odsłonięto tablicę upamiętniającą żołnierzy z batalionu strzelców podhalańskich z 3 Brygady Strzelców, walczących przed 75 laty na „Maczudze”. Została ona ufundowana przez środowisko 100PDH. Spadkobierców tradycji „Podhalan” reprezentowała tam delegacja 21. Brygady Strzelców Podhalańskich, z generałem brygady Dariuszem Lewandowskim na czele.

W godzinach wieczornych uczestników uroczystości rocznicowych gościli na swoim ognisku harcerze 100PDH, którzy z rąk kombatantów 1PDPanc, otrzymali nowy sztandar.

Trzeci dzień obchodów 75 rocznicy walk 1PDPanc w Normandii, rozpoczął się mszą św. polową, na polskim cmentarzu wojskowym Grainville – Langannerie, w departamencie Calvados. Na tej największej polskiej nekropoli wojskowej we Francji, wraz z weteranami przybyłymi z Polski, w intencji wszystkich żołnierzy 1PDPanc i ich spadkobierców z żagańskiej Czarnej Dywizji, modliły się delegacje z Polski, Francji, Belgii, Holandii, Kanady, Wielkiej Brytanii i USA, a także syn generała Maczka, profesor A. Maczek.

Dowódca Generalny Rodzajów Sił Zbrojnych generał broni Jarosław Mika, odczytał adres Ministra Obrony Narodowej RP, Mariusza Błaszczaka, skierowany do uczestników trzydniowych uroczystości, w którym podkreślono m.in. „Pielęgnowanie tradycji związanych z 1 PDPanc, przypominanie jej imponującego szlaku bojowego, a przede wszystkim wspieranie weteranów tej jednostki, to nasz wspólny obowiązek”.

Zabierając głos szef UdSKIOR, Jan Józef Kasprzyk, powiedział: „Wolność mierzy się krzyżami i ofiarą. Wolność mieszkańców Francji, Normandii, wolność Europy zbudowana jest na krzyżach zdobiących groby poległych żołnierzy. O tym Polska, Francja i całą Europa musi pamiętać. Swoją wolność zawdzięcza także tym, którzy spoczywają na tym cmentarzu. Nikomu nigdy nie wolno o tym zapomnieć”.

W trakcie świeckiej części uroczystości wyróżnił on medalami „Pro Patria” Francuzów pielęgnujących pamięć o dokonaniach Polaków w Normandii w czasie II Wojny Światowej. Wśród wyróżnionych znalazł się min. Jean Pierre Ruault, prezes Stowarzyszenia Pamięci o 1PDPanc we Francji. Został on również wyróżniony przez Ministra Spraw Zagranicznych RP medalem „Bene Merito”.

Generał dywizji St. Czosnek zabierając głos w imieniu spadkobierców tradycji pancerniaków generała Maczka powiedział m.in. „Nasza coroczna obecność, uczestnictwo w mszy św. i apel poległych na tym legendarnym cmentarzu to swoiste „DNA Czarnej Dywizji”. Jest to także potwierdzenie ciągłości polskich tradycji orężnych i szacunku dla dokonań naszych weteranów.

Końcowym akordem uroczystości na cmentarzu w Grainville – Langannerie było tradycyjne złożenie wiązanek białych róż, w tym wiązanki przesłanej przez panią Annę Maciejowską, na grobie jej ojca podpułkownika Jana Maciejowskiego, dowódcy 10. Pułku Strzelców Konnych, który poległ w bitwie Normandzkiej. Tradycja składania tych kwiatów w imieniu Anny Maciejowskiej, która jest matką chrzestną sztandaru 11LDKPanc, trwa już od dziesięciu lat.

Obchody 75. rocznicy wyzwolenia Normandii przez 1PDPanc wraz z alianckimi sojusznikami zakończyła ceremonia odsłonięcia tablicy w Potigny, leżącym nieopodal cmentarza. To miasteczko na szlaku chwały polskich gąsienic pancernych pamięta i pielęgnuje dokonania żołnierzy generała Maczka. Wspomina się tam szczególnie działania ostatniego żołnierza 1PDPanc we Francji, majora Edwarda Podymy, który w grudniu ubiegłego roku odszedł na wieczną wartę.

26 sierpnia br. w drodze powrotnej do kraju delegacja Czarnej Dywizji wraz z towarzyszącymi jej żołnierzami amerykańskim złożyła kwiaty oraz oddała honory wojskowe na drugim co do wielkości największym cmentarzu żołnierzy amerykańskich w Europie, znajdującym się w Margraten, w pobliżu Maastricht.

***

Delegacje 11LDKPanc nieprzerwanie goszczą na polach Flandrii i Normandii od 1994 roku. Jest to konsekwencją przejęcia we wrześniu 1992 roku tradycji i dziedzictwa 1 Polskiej Dywizji Pancernej przez żagańską dywizję. Przez ostatnie ćwierć wieku, ponad tysiąc żołnierzy Czarnej Dywizji poznawało historię swoich poprzedników, poprzez uczestnictwo w uroczystościach oraz tematyczne podróże geograficzno – historyczne. Wiedza zdobyta w czasie wypraw do Normandii, została upowszechniona w dwóch albumach i dziesiątkach artykułów w prasie polskiej i zagranicznej.

Tekst: Waldemar Kotula