Nazwana została jednym z najświetniejszych bojowych wyczynów 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich. Dzięki niej wielu żołnierzy XII Brygady Piechoty zdołało wyrwać się z sowieckiego pierścienia. 9 lipca 1920 r. miała miejsce ułańska szarża pod Hrebionką. To znaczący epizod wojny polsko-bolszewickiej.
W początkach drugiego półrocza 1920 r. Sowieci rozpoczęli tzw. operację lipcową, prowadząc ofensywę na całym froncie północno-wschodnim. Plan bolszewików zakładał otoczenie i rozbicie lewej flanki sił polskich na tym odcinku oraz zepchnięcie reszty wojsk polskich na zalesione i bagniste tereny Polesia. Ofensywa ruszyła 4 lipca. Po przekroczeniu rzeki Berezyny i przełamaniu frontu Sowieci uderzyli na wojska polskie. Wywiązały się zażarte boje, w których dysponujący przewagą bolszewicy zaczęli wypierać Polaków na zachód. Ze względu na postępy przeciwnika sytuacja w wielu miejscach robiła się coraz trudniejsza. W fatalnej sytuacji znalazły się 9 lipca oddziały XII Brygady dowodzonej przez płk. Jana Dobrowolskiego. Istniało niebezpieczeństwo, że zostaną one otoczone przez sowieckie pułki i odcięte od reszty wycofujących się wojsk polskich. Gdy Sowieci zajęli pobliski Czerwień, rozpoczęły się zaciekłe, wielogodzinne boje. Polska piechota powoli, lecz nieubłaganie ustępowała, pierścień zaciskał się coraz mocniej.
W takiej sytuacji konieczne było pilne działanie. Rotmistrz Władysław Rozlau, który w zastępstwie za płk. Stanisława Rawicz-Dziewulskiego dowodził 4 Pułkiem Ułanów Zaniemeńskich, zdecydował się pójść XII Brygadzie z pomocą. Do starcia doszło pod wsią Hrebionką (Grebionką), leżącą ok. 20 km na wschód od Mińska. Ruszył tam oddział liczący ok. 250 ludzi ze szwadronu technicznego wzmocniony plutonem z 2 szwadronu. Szarżą dowodził por. Jerzy Krafft. Kawalerzyści znienacka spadli na piechotę trzech sowieckich pułków.
Stefan Bayer, ułan, który spisał dzieje 4 Pułku, tak opisał bitwę: „Chociaż teren był błotnisty, częściowo zalesiony, z porębami i zupełnie nie nadawał się do działań kawalerji, ułani jednak dziarsko ruszyli do szarży. Na odległość 200- 300 metrów od przeciwnika, przeszedłszy w galop, jak wicher, z gromkim okrzykiem „hurra!” spadli na idące falami tyraljery sowieckie. Uderzenie było tak zdecydowane i z taką pewnością przeprowadzone, że nieprzyjaciel oszołomiony zatrzymał się. Ułani zaś, rąbiąc na prawo i lewo, parli naprzód, siejąc zniszczenie w szeregach wroga. Rosjanie rozpoczęli pospiesznie cofać się w panice. Zachęceni tem ułani ze zdwojoną energją, wydobywając resztki sił ze zmęczonych koni, ścigali i siekli uciekających”1.
Oficerowie i ułani organizującego się we Włocławku 4 Szwadronu 4 Pułku Ułanów, grudzień 1918 r. Fot. ze strony Fundacji „Oddział Kawalerii Ochotniczej im. Pułku 4-ego Ułanów Zaniemeńskich” na Facebooku.
Nagłym atakiem ułani wzbudzili w oddziałach przeciwnika panikę, sowieckie szeregi poszły w rozsypkę. Zwycięstwo było całkowite i niepodważalne, odniesione nad przeważającym liczebnie przeciwnikiem, w dodatku z minimalnymi stratami własnymi. W boju poległo 5 ułanów, 3 było rannych, padło 11 koni. Do tego już po zakończeniu boju ranny czerwonoarmista zastrzelił ppor. Teofila Skuratowicza. Straty sowieckie były nieporównanie większe: na polu bitwy doliczono się 127 zabitych bolszewików.
XII Brygada była uratowana, żołnierze mogli wycofać się na zachód razem z pozostałymi siłami polskimi. Zwycięstwo pod Hrebionką nie zatrzymało jednak ofensywy sowieckiej, już 11 lipca Armia Czerwona zajęła Mińsk. Pozostało jednak w pamięci jako imponujący przykład waleczności i brawury, gdzie niewielki oddział był w stanie rozproszyć znaczne siły przeciwnika. Dla upamiętnienia szarży 9 lipca obchodzono święto pułku.
Dla uhonorowania piętnastej rocznicy bitwy Jerzy Kossak namalował w 1934 r. obraz pt. Szarża pod Grebionką. Z tej okazji dziennikarz “Ilustrowanego Kuryera Codziennego” zapisał: „Szarża ta mało znana zasługuje wspomnienie, które przypominałoby społeczeństwu waleczne dzieje tego pułku. (…) Szarża 4 pułku ułanów ochroniła od całkowitej zagłady 7 brygadę piechoty2, powstrzymując na pewien przeciąg czasu nacieranie napastnika. Jest to też najjaśniejsza karta tego pułku. Nic więc dziwnego, że wybrano ją, aby uwiecznić na płótnie i przekazać potomnym”3.
Przypisy:
1 Stefan Bayer, Zarys historii wojennej 4-go Pułku Ułanów Zaniemeńskich, Warszawa 1929, s. 20-21
2 Tak w oryginale, chodzi jednak o XII Brygadę, nie VII
3 Szarża pod Grebionką, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 107 z 1934 r., s. 9
Bibliografia:
Szarża pod Grebionką, Ilustrowany Kuryer Codzienny, nr 107 z 19 kwietnia 1934 r.
Stefan Bayer, Zarys historii wojennej 4-go Pułku Ułanów Zaniemeńskich, Warszawa 1929
Lesław Kukawski, Oddziały kawalerii II Rzeczypospolitej, Grajewo 2004
Janusz Odziemkowski, Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920, Warszawa 2004
autor zdjęć: Zdjęcia ze strony Fundacji „Oddział Kawalerii Ochotniczej im. Pułku 4-ego Ułanów Zaniemeńskich” na Facebooku
komentarze