Ustawa o obronie ojczyzny wprowadza wiele nowych rozwiązań. Dlatego MON uruchomiło cykl szkoleń kaskadowych w jednostkach, tak aby wszyscy żołnierze mieli pełną wiedzę o zmienianych przepisach. Na naszych łamach będziemy regularnie publikowali odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania. Odpowiedzi udzielają eksperci z Ministerstwa Obrony Narodowej.

Jak w świetle nowej ustawy wygląda kwestia zwrotu kosztów przejazdu do miejsca stawienia się i powrotu do miejsca pobytu stałego albo pobytu czasowego trwającego ponad trzy miesiące dla osób powoływanych do odbycia dobrowolnej ZSW oraz zwalnianych z tej służby?

Nieobowiązująca już ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej zawierała dwie formy zwrotu kosztów stawiennictwa w określonym miejscu. Zgodnie z art. 52 ust. 3 ustawy osobom wezwanym przez właściwy organ do osobistego stawienia się w sprawach dotyczących powszechnego obowiązku obrony przysługiwał, na ich żądanie, zwrot kosztów przejazdu do miejsca stawienia się i z powrotem do miejsca pobytu stałego (zamieszkania) lub pobytu czasowego trwającego ponad trzy miesiące. Tożsama regulacja odnosząca się do osób wzywanych do osobistego stawiennictwa w sprawach dotyczących obowiązku obrony została umiejscowiona w ustawie z 11 marca 2022 r. o obronie ojczyzny (art. 6 ust. 3). Z kolei art. 72 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej dotyczył zwrotu kosztów przejazdu do miejsca stawienia się i powrotu do miejsca pobytu stałego albo pobytu czasowego trwającego ponad trzy miesiące w odniesieniu do osób powołanych do czynnej służby wojskowej oraz osób zwalnianych z tej służby. W ustawie o obronie ojczyzny nie przewidziano tożsamej regulacji.

Jak wygląda sprawa kontraktów NSR po wejściu w życie ustawy o obronie ojczyzny?

Zgodnie z ustawą o obronie ojczyzny (art. 797 ust. 1) żołnierze rezerwy wykonujący obowiązki w ramach Narodowych Sił Rezerwowych w dniu wejścia w życie nowych przepisów stali się żołnierzami aktywnej rezerwy (AR) z zachowaniem ciągłości tej służby oraz z zachowaniem nadanego przydziału kryzysowego (chyba że w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie ustawy o obronie ojczyzny złożyli rezygnację z pełnienia służby w AR, wtedy zostali przeniesieni do pasywnej rezerwy). Ustawodawca nie przewidział rozwiązań alternatywnych albo okresów przejściowych w obszarze funkcjonowania Narodowych Sił Rezerwowych. Dotychczasowe kontrakty na pełnienie służby w Narodowych Siłach Rezerwowych z dniem 23 kwietnia 2022 r. wygasły więc z mocy prawa.

Jak w ustawie została uregulowana kwestia sposobu zawiadamiania pracodawcy żołnierza OT o powołaniu do TSW w trybie natychmiastowego stawiennictwa?

Na podstawie ustawy o obronie ojczyzny (art. 177 ust. 6) w przypadku wezwania żołnierza OT do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie w trybie natychmiastowego stawiennictwa dowódca jednostki wojskowej, do której żołnierz został wezwany, niezwłocznie po jego stawieniu się do służby zawiadamia o tym fakcie pracodawcę tego żołnierza. Dowódca potwierdza więc stawiennictwo żołnierza w jednostce, uzasadniając tym samym nieobecność żołnierza w miejscu pracy.

Natomiast art. 305 ust. 2 ustawy reguluje kwestię zawiadomienia pracodawcy przez szefa wojskowego centrum rekrutacji o udzieleniu pracownikowi urlopu bezpłatnego na czas pełnienia terytorialnej służby wojskowej przez żołnierza OT, na które został wezwany w trybie natychmiastowego stawiennictwa.

Zatem ustawodawca przewidział dwa tryby informowania pracodawcy. Pierwszy dotyczy informowania pracodawcy żołnierza o jego stawieniu się do pełnienia terytorialnej służby wojskowej w trybie natychmiastowego stawiennictwa, drugi tryb zaś dotyczy informowania pracodawcy o udzieleniu urlopu bezpłatnego temu żołnierzowi (pracownikowi), który wezwany w trybie natychmiastowego stawiennictwa stawił się na szkolenie rotacyjne.

Jak interpretować art. 275 ustawy o obronie ojczyzny, a w szczególności ust. 4 określający, w jakich przypadkach żołnierzowi nie przysługuje czas wolny w zamian za czas służby przekraczający 40 godzin w tygodniu?

Do dnia 23 kwietnia 2022 r. przedmiotowa kwestia była regulowana przez art. 60 ust. 4 ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 536), zgodnie, z którym „Przepisy ust. 2 i 3 nie mają zastosowania do żołnierzy zawodowych realizujących zadania o charakterze nadzwyczajnym niezbędne do ochrony interesów państwa, w szczególności: biorących udział w zapobieganiu skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia, pełniących służby i dyżury, odbywających ćwiczenia i szkolenia poligonowe (morskie) oraz pełniących służbę wojskową poza granicami państwa”.

Przedmiotowy przepis, poza kwestią odbywania ćwiczeń i szkoleń poligonowych, nie budził większych wątpliwości interpretacyjnych.

Od dnia 23 kwietnia 2022 r. obowiązuje art. 275 ust. 4 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. poz. 655, z późn. zm.), zgodnie z którym „Przepisy ust. 2 i 3 nie mają zastosowania do oficerów zawodowych pełniących obowiązki dowódców jednostek wojskowych, a także do żołnierzy zawodowych realizujących zadania szczególnie istotne dla Sił Zbrojnych oraz realizujących zadania o charakterze nadzwyczajnym niezbędne do ochrony interesów państwa, w szczególności: biorących udział w zapobieganiu skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia, pełniących służby i dyżury, odbywających ćwiczenia i szkolenia oraz pełniących służbę wojskową poza granicami państwa.

Różnica pomiędzy wskazanymi przepisami polega jedynie na określeniu, że ramy czasu służby nie dotyczą dowódców jednostek wojskowych, dodaniu kryterium realizacji zadań szczególnie istotnych dla Sił Zbrojnych oraz wykreśleniu sformułowania poligonowe (morskie) przy ćwiczeniach i szkoleniach.

Celem projektodawcy w zakresie szkoleń i ćwiczeń było wyeliminowanie sytuacji, w której żołnierze odbywający ćwiczenia w zależności od miejsca ich organizacji np. sztabowe albo poligonowe, nabywali uprawnienia do otrzymania czasu wolnego za służbę w wymiarze ponad 40 godzin w tygodniu. W obecnym stanie prawnym udział żołnierza w szkoleniach i ćwiczeniach w wymiarze ponadnormatywnym nie będzie się wiązał z prawem do udzielenia proporcjonalnego czasu wolnego. Nie będzie miało zatem znaczenia w jakim miejscu zostanie ono zrealizowane oraz czy ćwiczenie lub szkolenie zostanie zakwalifikowane jako szczególnie istotne dla Sił Zbrojnych albo o charakterze nadzwyczajnym niezbędne dla ochrony interesów państwa.

W odniesieniu do kwestii służb i dyżurów podniesienia wymaga, że zgodnie z §9 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 26 czerwca 2008 r. w sprawie czasu służby żołnierzy zawodowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1044), żołnierza wyznaczonego do pełnienia służby dyżurnej lub dyżuru trwającego co najmniej dwadzieścia cztery godziny zwalnia się z wykonywania innych zadań służbowych w dniu rozpoczęcia i zakończenia tej służby lub dyżuru. Jednocześnie żołnierzowi, który pełnił służbę dyżurną lub dyżur w dniu ustawowo lub dodatkowo wolnym od służby, w wymiarze co najmniej ośmiu godzin, udziela się za ten dzień czasu wolnego w wymiarze jednego dnia. Na mocy art. 822 ust. 6 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny niniejszy akt wykonawczy nadal obowiązuje. Wobec powyższego zasady udzielania czasu wolnego za służby i dyżury nie uległy zmianie.

Czy zgodnie z nowymi przepisami żołnierz zawodowy może wskazać do wypłaty gratyfikacji urlopowej żonę/męża również żołnierza zawodowego? Wcześniejsze przepisy wskazywały jednoznacznie, że w przypadku zbiegu uprawnień żołnierz pobiera gratyfikację tylko na siebie i/lub na dzieci ze związku/małżeństwa. Nie może pobierać świadczenia na żonę/męża, gdy ten również jest żołnierzem zawodowym.

Na gruncie ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych w przypadku małżeństw żołnierzy zawodowych nie było możliwości uwzględnienia we wniosku o gratyfikację małżonka, jeżeli był żołnierzem zawodowym, natomiast gratyfikację na ich wspólne dzieci mógł wziąć tylko jeden z małżonków. Przepis ten był krytykowany przez małżeństwa wojskowe, ponieważ czuły się one dyskryminowane względem rozwiedzionych żołnierzy (czy też żyjących w związku partnerskim), w ich przypadku bowiem każde z rodziców pobierało gratyfikację na ich wspólne dzieci.

Problem ten został podniesiony w trakcie spotkania roboczego z przedstawicielami RCL w trakcie prac nad ustawą o obronie ojczyny. W wyniku dyskusji oceniono, że ograniczenie wypłaty gratyfikacji na małżonka tylko z racji tego, że jest żołnierzem również może być dyskryminujące. W ustawie o obronie ojczyzny nie ma już tego wykluczenia. Jednoczenie przyjęto, że na wspólne dzieci żołnierzy zawodowych gratyfikacja będzie wypłaca tylko raz, niezależnie od tego, czy rodzice pozostają w związku małżeńskim, partnerskim, czy też są po rozwodzie. Reasumując, w przypadku małżeństw żołnierzy zawodowych, każdy z małżonków może wziąć gratyfikację na małżonka żołnierza, natomiast w przypadku wspólnych dzieci żołnierzy gratyfikacja przysługuje tylko jednemu z rodziców.

W związku z nowym świadczeniem dla żołnierzy, tzw. świadczeniem motywacyjnym, proszę o interpretację następującego przypadku: w jednostce wojskowej pełni służbę oficer, który w sierpniu ubiegłego roku powrócił do służby (ma staż nieco ponad 25 lat służby). Jednym z warunków otrzymania świadczenia jest uzyskanie co najmniej oceny dobrej z ostatniego opiniowania służbowego. Ten konkretny żołnierz ostatni raz był opiniowany w 2007 roku na ocenę bardzo dobrą. Czy dowódca jednostki ma prawo przyznać to świadczenie, czy musi poczekać na zaopiniowanie go w tym roku?

Zgodnie z ustawą o obronie ojczyzny (art. 449) jedną z przesłanek uniemożliwiających przyznanie żołnierzowi zawodowemu świadczenia motywacyjnego jest otrzymanie w ostatniej opinii służbowej oceny ogólnej niższej niż dobra. O ile kwestia samej wysokości oceny nie budzi wątpliwości, o tyle wyjaśnienia wymaga istota ostatniej oceny.

Na podstawie wykładni przepisów prawa, a contrario, należy stwierdzić, że zarówno ocena ostatnia, choćby wydana przed laty – nie niższa niż dobra, jak i brak oceny z ostatniej opinii służbowej nie mogą być uznane za ocenę niższą niż dobra. Oznacza to więc, że ostatnia ocena ogólna nie niższa niż dobra, czy też brak oceny, stanowi przesłankę do przyznania świadczenia motywacyjnego.

Czy żołnierz rezerwy aktywnej może otrzymać zapomogę finansową? Jakie warunki musi spełnić?

Żołnierz rezerwy aktywnej może otrzymać zapomogę w przypadku zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych, długotrwałej choroby lub śmierci członka rodziny oraz innych przyczyn powodujących istotne pogorszenie warunków materialnych. Warunkiem przyznania tego świadczenia jest konieczność poniesienia wydatków pieniężnych spowodowanych wymienionym zdarzeniem oraz złożenie wniosku o jej przyznanie. Przy przyznawaniu zapomogi będą uwzględniane okoliczności mające wpływ na sytuację materialną żołnierza.

Szczegóły, w tym sposób i terminy wypłaty zapomóg, dokumenty stanowiące podstawę przyznania zapomogi, uwzględniając okoliczności uzasadniające przyznanie nagrody lub zapomogi, właściwość przełożonych oraz konieczność zapewnienia sprawnego postępowania w tych sprawach, określi w rozporządzeniu minister obrony narodowej.