Rosyjski najazd na Ukrainę i twarda reakcja Zachodu zapewne były dla Chin zaskoczeniem. Dlatego, choć ich propaganda przyjmuje kremlowski punkt widzenia, nie staną twardo i jednoznacznie po stronie Putina. Bo to się im po prostu nie opłaca – uważa Paweł Behrendt, analityk do spraw obronności i Dalekiego Wschodu w Instytucie Studiów Azjatyckich i Globalnych im. Michała Boyma.
Wang Yi, chiński minister spraw zagranicznych, oznajmił w poniedziałek, że jego kraj jest gotów podjąć się mediacji w sprawie zakończenia konfliktu między Rosją a Ukrainą. Chiny zmieniają front?
Paweł Behrendt: Rzeczywiście wcześniej Pekin stał po stronie Rosji. Wystarczy wspomnieć spotkanie prezydentów Xi Jinpinga i Władimira Putina, do którego doszło 4 lutego. W komunikacie końcowym znalazło się w pełni zgodne stanowisko: Chiny sprzeciwiły się rozszerzeniu NATO i poparły rosyjskie działania w tej kwestii, Rosja z kolei poparła chińskie stanowisko w sprawie Tajwanu.
To dlaczego teraz Chiny nie mówią już tak zdecydowanym głosem?
Tutaj skazani jesteśmy na domysły. Przede wszystkim nie wiemy, w jakim stopniu Putin poinformował Chiny o swoich planach. Możemy domniemywać, że inwazja na Ukrainę w pewnym stopniu była dla nich zaskoczeniem. Jeszcze większym okazała się zapewne reakcja Zachodu. Ani Putin, ani Xi nie spodziewali się raczej, że sankcje nałożone na Rosję będą tak potężne, że przyłączą się do nich Australia, Japonia, Korea Południowa, Singapur, i że sieć wpływów, którą Rosja mozolnie budowała w Europie przez ostatnich dwadzieścia lat, niemal całkowicie rozsypie się w ciągu zaledwie kilku dni. Dla Chińczyków to ważny sygnał. Przecież oni postępują podobnie. Łapią przyczółki, zacieśniając relacje biznesowe, nawiązując różnego typu nieformalne kontakty. Pewnie zadają sobie teraz pytanie: „A co, jeśli kiedyś my znajdziemy się w podobnej sytuacji?”.
Chińska propaganda oczywiście nadal powiela rosyjski punkt widzenia. Winą za wybuch krwawej wojny Pekin obarcza USA. Ostatnio do grona prowodyrów dorzucił też Unię Europejską. Ale w gabinetach władzy na pewno toczy się zażarta dyskusja, co dalej... Na zewnątrz przedostają się tylko jej echa – odległe, ale znamienne. Najpierw „Global Times”, czyli anglojęzyczna tuba propagandowa chińskiej partii zasugerowała to, co teraz mówi minister Wang Yi, że Chiny mogą być w tym konflikcie bezstronnym, uczciwym mediatorem. Swoją drogą, biorąc pod uwagę czynione w ostatnim czasie prorosyjskie gesty, trudno w tę uczciwość do końca uwierzyć. Prawdziwa bomba wybuchła jednak później. Był nią list grupy chińskich historyków, którzy potępili inwazję Rosji na Ukrainę i powiedzieli otwarcie: „Putin nas oszukał, więc im szybciej ograniczymy z nim stosunki, tym lepiej”.
Myśli pan, że taki list mógł powstać z podszeptu chińskich władz?
Nie wydaje mi się. Tekst został szybko z Internetu usunięty. Poza tym takie balony próbne są wypuszczane w Chinach z reguły przez oficjalne czynniki – jakieś kontrolowane przecieki z ministerstwa spraw zagranicznych czy Komunistycznej Partii Chin. Niemniej list historyków na pewno w jakimś stopniu odzwierciedla toczące się za zamkniętymi drzwiami debaty.
Czyli, jak rozumiem, popieranie Rosji opłaca się Chinom coraz mniej...
To złożona kwestia. Z jednej strony na relacjach z Rosjanami Pekin bardzo dużo korzysta. Kupuje rosyjskie surowce i stara się uzależnić od siebie sąsiada. Wraz z osłabieniem Kremla ta zależność będzie jeszcze większa, a ceny surowców tańsze. Chińczycy mogą przecież wymóc na osłabionej Rosji, by rozluźniła stosunki z Indiami czy Wietnamem. Z tymi państwami Moskwa od dawna dość mocno współpracuje, a Chinom z nimi raczej nie po drodze. Ale jest też druga strona medalu. Napaść Rosji na Ukrainę może ponownie pchnąć świat w stronę podziału na dwa bloki. Chinom nie opłaca się być po przeciwnej stronie barykady niż państwa zachodnie. Proszę tylko spojrzeć, kogo będą miały u swojego boku: Rosję, Iran, Wenezuelę. Na pewno nie są to potęgi gospodarcze. Chińczycy mogliby bez reszty wciągnąć te państwa w orbitę swoich wpływów, ale też co pewien czas musiałyby podawać ich gospodarkom kroplówkę. Poza tym Chiny nie będą chciały ryzykować utraty więzów z gospodarkami świata zachodniego.
A zatem? Czego należy się spodziewać z ich strony w najbliższych dniach czy tygodniach?
Na pewno Chiny będą lawirować. Apelować o przywrócenie pokoju, podkreślać znaczenie terytorialnej integralności i suwerenności, ale też doceniać wyrażane przez Kreml obawy o bezpieczeństwo Rosji. Zachowają neutralność. Życzliwą wobec Rosjan, choć ta postawa nie będzie już manifestowana tak wyraźnie jak przed wybuchem wojny, czy nawet w pierwszych jej godzinach. Słowem: jak to zwykle bywa, będą grały na siebie. Na pewno też wojna pokazała Chińczykom, że warto budować samodzielność w kluczowych sektorach gospodarki, uniezależniać się, o ile to tylko możliwe, od globalnych łańcuchów dostaw. Chiny robią to od lat, ale teraz proces ten zostanie zapewne przyspieszony.
Tak naprawdę jednak, jeśli chodzi o przyszłe scenariusze, wiele zależy od tego, w którą stronę będzie zmierzała sytuacja w Ukrainie i Rosji. Choćby od tego, czy reżim Putina zdoła tę konfrontację przetrwać, i jak mocno osłabiony z niej wyjdzie.
autor zdjęć: arch. prywatne
komentarze