Interwencja NATO w Afganistanie trwała dwie dekady, jednak kraj pogrążony jest w wojnie bez przerwy od ponad czterdziestu lat, od momentu, gdy radzieckie wojska przekroczyły Amu-darię. Wojna ta nie skończy się wraz z wycofaniem się amerykańskich wojsk, lecz wejdzie w nową, bardziej chaotyczną fazę. Jej pierwsze symptomy widać wyraźnie już dziś.

Ofensywę przeciwko afgańskim siłom rządowym talibowie rozpoczęli już w maju, wraz z początkiem operacji wycofywania wojsk USA z kraju. Prawdziwego rozpędu nabrała jednak ona w czerwcu, gdy dystrykt po dystrykcie wpadał w ręce rebeliantów. Zwycięstwa były tak nagłe, że zaskoczyły samych talibów i musieli miejscami wstrzymywać swoje postępy w obawie, by nie wejść w konfrontację z zagranicznymi wojskami – które wciąż jeszcze stacjonują w niektórych bazach – nie łamiąc w ten sposób porozumień pokojowych z Doha.

Talibowie opanowują nie tylko dystrykty w południowej części kraju, zaludnionej głównie przez przychylne im plemiona pasztuńskie, lecz także północno-zachodnie prowincje, zamieszkane przez Uzbeków, Tadżyków i Hazarów, tradycyjnie wrogich talibom. I choć początkowo ograniczali się do przejmowania władzy na prowincji, to coraz częściej próbują zajmować duże miasta. Pod koniec czerwca dotarli na przedmieścia Mazar-e Sharif, 7 lipca opanowali – na krótko wprawdzie, bo już następnego dnia miasto zostało odbite – Qala-e Naw, stolicę prowincji Badghis. Na południu zaś rozpoczęli zakrojoną na szeroką skalę operację mającą na celu zdobycie Kandaharu, drugiego po stolicy największego ośrodka miejskiego Afganistanu.

Sytuacja jest tak dynamiczna, że trudno mieć pewność, co w danym momencie jest pod kontrolą każdej ze stron konfliktu – niektóre dystrykty czy miasta przechodzą nieustannie z rąk do rąk. Jednak szacuje się, że pod panowaniem talibów znajduje się aktualnie od 40 do nawet 85% terytorium kraju. Co istotne, tereny te stanowią w dużej mierze jednolitą całość, gdy tymczasem w rękach rządu pozostają odizolowane miasta lub dystrykty. Sam Kabul stoi przed groźbą okrążenia od północy, południa i zachodu.

Wojska rządowe nie stawiają takiego oporu, jakiego można by się spodziewać po armii od dwudziestu lat szkolonej i wyposażanej przez Stany Zjednoczone. W wielu dystryktach bez walki uciekają albo przechodzą na stronę rebeliantów. Ponad tysiąc żołnierzy przekroczyło na początku lipca granicę z Tadżykistanem, szukając tam ochrony przed zwycięskimi rebeliantami; mniejsze grupy uciekły do Uzbekistanu i Iranu. W ręce talibów wpadają tak ogromne ilości uzbrojenia i sprzętu wojskowego, że – według lokalnych źródeł – ceny broni w kraju spadły o kilkadziesiąt procent z powodu zbyt dużej podaży!

Jednocześnie talibowe prowadzą szeroko zakrojoną akcję propagandową, zapełniając media społecznościowe materiałami przedstawiającymi nowe zdobycze, rządowych żołnierzy składających broń lub ochoczo przyłączających się od rebeliantów. Talibowie dopuszczają nawet do siebie zagranicznych dziennikarzy, by ci relacjonowali ich sukcesy, co nie było wcześniej szeroko praktykowane. Zachodni dziennikarz zapuszczający się na ich terytorium mógł bardziej niż dobrego materiału spodziewać się niewoli lub śmierci.

Towarzyszy temu kampania łagodzenia wizerunku, rzecznicy ruchu często podkreślają, że nie będą wywierać zemsty na żołnierzach czy urzędnikach, którzy poddadzą się ich władzy ani prześladować mniejszości religijnych czy kobiet. Siradżuddin Hakkani, zastępca przywódcy talibów, wezwał podczas audycji radiowej swoich podkomendnych, by wobec ludności cywilnej na zdobytych terenach „zachowywali się właściwie”. Według relacji BBC jeden z talibskich komendantów miał powiedzieć miejscowej ludności po zdobyciu miejscowości Imam Sahib: „Pracujcie, otwórzcie swoje sklepy, utrzymujcie miasto w porządku”. Biorąc pod uwagę, że leżące na samej północy kraju Imam Sahib zamieszkane jest w większości przez wrogie talibom grupy etniczne, fakt, iż rebelianci zamiast dokonać masakry wyrazili oczekiwanie, by mieszkańcy po prostu żyli normalnie, świadczy o znacznej zmianie, jeśli nie mentalności, to przynajmniej taktyki talibów w stosunku do lat 90. Jednocześnie jednak mordują lokalnych urzędników, przywódców plemiennych czy dziennikarzy, którzy są wobec nich krytyczni, wysyłając jasny sygnał: kto przejdzie na stronę zwycięzców, temu nie spadnie włos z głowy, kto się sprzeciwi – zginie.

Gdyby próbować przewidywać przyszłość tylko na podstawie porównania potencjału talibów i afgańskiego rządu, to najprawdopodobniejszym scenariuszem byłby upadek tego ostatniego w ciągu kilku miesięcy i przejęcie władzy przez rebeliantów nad całym krajem. Natomiast w sytuacji najkorzystniejszej dla rządu – powrót mniej więcej do stanu sprzed 2001 roku i wojny domowej między paszutńskim południem a tadżycko-uzbecko-hazarską północą. Problem w tym, że próżnię po Amerykanach już próbują wypełniać inni aktorzy.

20 czerwca w tureckiej Antalyi spotkali się ministrowie spraw zagranicznych Afganistanu, Iranu i Turcji, by przedyskutować „proces pokojowy”. Jednocześnie Ankara zadeklarowała gotowość do dalszego ochraniania międzynarodowego lotniska w Kabulu po wycofaniu się Amerykanów. Sama obecność nawet niewielkiego kontyngentu tureckiego może powstrzymywać talibów przed atakiem na stolicę i zapewnić rządowi parasol ochronny. Dla Turcji aspirującej do roli lokalnego mocarstwa na Bliskim Wschodzie byłaby to zaś szansa na rozszerzenie strefy wpływów.

Zwycięstwo talibów jest też problematyczne dla Rosji. Podobnie jak w latach 90. istnieje w Moskwie obawa, że po opanowaniu całego kraju mogą oni próbować rozszerzać dżihad na środkowoazjatyckie republiki stanowiące rosyjską strefę wpływów. Już teraz pogranicze afgańsko-tadżyckie stało się na tyle niestabilne, że Tadżykistan rozpoczął powoływanie 20 tysięcy rezerwistów, by wzmocnić straż graniczną. Oficjalnie w celu przyjmowania coraz większej rzeszy uciekających przed talibami żołnierzy, ale prawdopodobnie również po to, by zapobiec rozszerzeniu się walk na terytorium Tadżykistanu. Prezydent Emomali Rahmon zwrócił się też do Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym – czyli de facto do Rosji – o pomoc, na co Kreml odpowiedział, że gotów jest jej udzielić, nie wykluczając interwencji militarnej.

Sytuacji w Afganistanie z pewnością przygląda się też uważnie Pekin. Chiny z jednej strony mogą obawiać się ekspansji ekstremizmu na ich terytorium, zwłaszcza do graniczącej z Afganistanem prowincji Sinciang, którą zamieszkują głównie wyznający islam Ujgurowie i Kazachowie; z drugiej są sojusznikiem Pakistanu wspierającego talibów. O tym, iż rozmowy między Pekinem a dowództwem talibów toczą się już od jakiegoś czasu, może świadczyć niedawne oświadczenie rzecznika rebeliantów, który zapowiedział, że choć troszczą się o los muzułmanów na całym świecie, to nie będą wtrącać się w wewnętrzne sprawy innych państw, w tym Chin.

Do tej geopolitycznej układanki należy dołożyć Pakistan – z jego delikatnie rzecz ujmując skomplikowanymi stosunkami z talibami – pasztuńskie aspiracje utworzenia niepodległego Paszutnistanu, Indie, Iran i niezliczone ugrupowania zbrojne, plemiona, organizacje terrorystyczne. Każde ze swoją polityką, swoimi aspiracjami, interesami i własnymi bojówkami, gotowymi tych interesów bronić. A i sami talibowie nie są już tak jednolitą organizacją jak przed dwudziestoma laty i choć teraz zjednoczeni są walką ze wspólnym wrogiem, to po ostatecznym zwycięstwie mogą się rozpaść na wzajemnie zwalczające się frakcje, tak jak niegdyś mudżahedini po pokonaniu Sowietów.

Interwencja NATO w Afganistanie trwała dwie dekady, jednak kraj pogrążony jest w wojnie bez przerwy od ponad czterdziestu lat, od momentu, gdy radzieckie wojska przekroczyły Amu-darię. Wojna ta nie skończy się wraz z wycofaniem się amerykańskich wojsk, lecz wejdzie w nową, bardziej chaotyczną fazę.