Zanim został żołnierzem, studiował filozofię i polonistykę. W czasie II wojny światowej dał się poznać jako nowoczesny strateg, stawiał na szybkość i siłę wojsk pancernych. 31 marca 1892 roku urodził się Stanisław Maczek, przyszły generał i dowódca 1 Dywizji Pancernej, z którą wyzwalał europejskie miasta spod niemieckiej okupacji.
Przyszły generał urodził się 31 marca 1892 roku w Szczercu pod Lwowem. Zanim został żołnierzem, studiował filozofię i filologię polską na Uniwersytecie Lwowskim. Odbył też przeszkolenie wojskowe w Związku Strzeleckim.
Pancerni w natarciu
Jego wojskowa kariera zaczęła się od powołania do armii austriackiej w 1914 roku. Podczas I wojny walczył na froncie włoskim, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wstąpił do wojska odradzającego się państwa. Dowodził batalionem krośnieńskim podczas odsieczy oblężonego przez Ukraińców Lwowa, a następnie batalionem szturmowym w 4 Dywizji Piechoty, który zasłużył się w walkach m.in. o Drohobycz i Stanisławów. Razem z tym oddziałem walczył także w wojnie polsko-bolszewickiej. Po wojnie Maczek ukończył studia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie i został oficerem Sztabu Generalnego, a następnie dowódcą 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich.
Odprawa dowódców. Z prawej gen. Stanisław Maczek. Widoczne czołgi Cromwell VII szwadronu sztabowego. Fot. NAC
– W 1938 roku oficer objął dowództwo 10 Brygady Kawalerii, pierwszej polskiej jednostki zmotoryzowanej, stanowiącej zalążek sił pancernych – mówi dr Janusz Kowalewski, historyk zajmujący się dziejami Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Na czele tej brygady walczył podczas kampanii 1939 roku – zadał straty niemieckiemu XXIII Korpusowi Pancernemu w bitwach pod Jordanowem, Wiśniczem i Rzeszowem. Bronił też Lwowa. Po wkroczeniu Armii Czerwonej ewakuował się na Węgry, a stamtąd do Francji. Odtworzył tam swój pancerno-motorowy oddział – 10 Brygadę Kawalerii Pancernej i bił się w obronie Francji. Po jej kapitulacji przedostał się do Wielkiej Brytanii. Powierzono mu tam dowództwo nad formowaną 2 Brygadą Strzelców, później przekształconą w 10 Brygadę Kawalerii Pancernej i 1 Dywizję Pancerną.
O wolność narodów
Na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku jednostka została przerzucona do Normandii, gdzie weszła w skład 2 Korpusu Kanadyjskiego. „Idąc do pierwszej bitwy. będziecie żądali rachunku za całe 5 lat tej wojny – za Warszawę, za Kutno, za Westerplatte i za setki i tysiące bezbronnych ofiar, które zginęły z ręki zaborcy. Zażądamy rachunku za każde polskie życie, które zabrali nam Niemcy” – mówił gen. Maczek do żołnierzy we Francji.
Generał dowodził dywizją w bitwie pod Falaise. Zamknął okrążenie niemieckich sił pancernych, następnie polscy żołnierze ruszyli w pościg za wycofującymi się Niemcami. Wypierali Niemców z miast Francji, Belgii i Holandii, wsławili się m.in. wyzwoleniem holenderskiej miejscowości Breda 29 października 1944 roku. „Zgodnie z decyzją gen. Maczka ofensywę przeprowadzono bez wsparcia artylerii, aby oszczędzić ludność cywilną i zabudowę”, wspominał kpt. Edmund Semrau, kierowca czołgi w 1 Pułku Pancernym, podczas obchodów rocznicowych w Bredzie w 2019 roku.
Gen. Alphonse Juin dekoruje gen. Stanisława Maczka orderem Legii Honorowej. 26 lutego 1945 r., pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu. Fot. NAC
4 maja 1945 roku dywizja dotarła do bazy Kriegsmarine w Wilhelmshaven, gdzie generał przyjął kapitulację niemieckiego dowództwa twierdzy. Potem, aż do demobilizacji, gen. broni Maczek dowodził jednostkami polskimi, które pozostały w Wielkiej Brytanii. – Był świetnym teoretykiem i nowoczesnym strategiem, stawiał na szybkość i siłę wojsk pancernych – ocenia dr Janusz Kowalewski.
Po wojnie Maczek osiadł w Szkocji i pracował jako barman w hotelu, ponieważ nie dostawał wojskowej emerytury. – Komunistyczne władze pozbawiły generała obywatelstwa polskiego, zostało mu ono przywrócone dopiero w 1971 roku – mówi historyk. Maczek zmarł 11 grudnia 1994 roku w Edynburgu w wieku 102 lat.
Został pochowany na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Bredzie, pośród swoich pancerniaków. Z inicjatywy mieszkańców Bredy przyznano mu honorowe obywatelstwo Holandii. „Żołnierz polski walczy o wolność wszystkich narodów, ale umiera tylko dla Polski” – głosi napis na pomniku gen. Stanisława Maczka w Warszawie.
autor zdjęć: NAC, por. Krzysztof Gonera
komentarze