moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję
Koniec Powstania, ale nie koniec tragedii

„Na tle zrujnowanych ulic miasta – olbrzymi ten ruch wychodźcy przedstawia tragiczny widok. Odbywa się jedno z najbardziej wstrząsających wydarzeń w dziejach Warszawy” – informował na swych łamach „Biuletyn Informacyjny” 3 października 1944 roku. W nocy w kwaterze gen. Ericha von dem Bacha w Ożarowie przedstawiciele Komendy Głównej AK podpisali „Układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie”. Zgodnie z jego postanowieniami oddziały Armii Krajowej miały złożyć broń i wyjść do niewoli, a ludność cywilna miała opuścić Warszawę.

Kolumna personelu medycznego podczas ewakuacji ulicą Wspólną po kapitulacji Powstania. Fot. Muzeum Powstania Warszawskiego.

Tego dnia rozpoczyna się masowy exodus mieszkańców Warszawy. Kolumny ludzi z resztkami dobytku na plecach opuszczają zrujnowane miasto. Posterunki niemieckie zabezpieczają trasę przemarszu. Według niemieckich danych Warszawę opuszcza: 3 października 48 tys. osób cywilnych, 4 października – 17 tys., 5 października – 15 tys., 6 października – 37 tys. i 7 października – 51 tys. Wśród ewakuowanych znajdują się całe szpitale, sierocińce i domy starców, które doprowadzane są pod strażą na Dworzec Zachodni, gdzie oczekują na transport do obozu rozdzielczego, tzw. Dulagu 121 w Pruszkowie. Ich ewakuacja trwała do końca października.

Wysiedlenia mieszkańców Warszawy rozpoczynają się po upadku pierwszych dzielnic. Władze niemieckie organizują punkty zborne, w których dokonują wstępnej selekcji. Największe z nich to kościół św. Stanisława parafii św. Wojciecha przy ulicy Wolskiej oraz dawny targ warzywny przy ulicy Grójeckiej, popularnie zwany Zieleniakiem. Stamtąd warszawiacy kierowani są do obozu przejściowego w Pruszkowie . Tam zapadają decyzje o ich dalszym losie. Według źródeł niemieckich przez Pruszków przeszło 350 tys. osób, według polskich – 550 tys. Z tej liczby 90 tys. wysłano do pracy przymusowej w Rzeszy, 60 tys. skierowano do obozów koncentracyjnych, 100 tys. zwolniono względnie wyprowadzono z obozu pod różnymi pretekstami, resztę, tj. 300-350 tys. rozwieziono transportem kolejowym w odkrytych wagonach-węglarkach po całym Generalnym Gubernatorstwie (najwięcej do zachodniej części dystryktu warszawskiego, następnie radomskiego i krakowskiego). Maksymalny stan zagęszczenia obozu w Pruszkowie przypada na 2 września, gdy po upadku Starego Miasta na terenie obozu znajdowało się 75 tys. ludzi.

Mieszkańcy Warszawy opuszczają miasto. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Po upadku Powstania w najbliższym sąsiedztwie Warszawy, obok już funkcjonującego obozu Durchgangslager (Dulag) 121 w Pruszkowie, powstają dodatkowe obozy w zakładach „Waverma” w Ursusie, w fabryce „Tudora” w Piastowie, w hucie szkła w Ożarowie, w fabryce „Era” we Włochach oraz w zakładach „Waverma” w Pruszkowie. Obozy te uruchomione zostają w związku z przepełnieniem Dulagu 121 i są czynne od siedmiu do dziesięciu dni. Poza wymienionymi obozami istnieje sieć obozów przejściowych oraz punktów etapowych, do których również trafiają warszawiacy, m.in.: w Grotach k. Babic, w Laskach, w Łomiankach, w Pomiechówku, w Żabieńcu, w Rembertowie. W dalszej odległości od stolicy funkcjonują obozy w Niepokalanowie, w Skierniewicach i w Zakroczymiu. Dalszych kilkadziesiąt obozów przejściowych, do których trafiają wypędzeni warszawiacy, znajduje się na terenie III Rzeszy.

Powstańcy w liczbie 10 000 wraz ze swoim dowództwem opuszczają Warszawę 4 i 5 października W sumie od początku Powstania do niewoli niemieckiej trafia około 16 tys. żołnierzy. Kolumny powstańców kierowane są do obozu w Ożarowie, skąd pociągami wywozi się ich do stalagów i oflagów na teren III Rzeszy, m.in. do Woldenberg, Gross-Born, Murnau, Sandbostel. Część mężczyzn i kobiet wywieziono do obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen. Część żołnierzy „Kedywu” ze swoim dowódcą ppłk. „Radosławem” wyszła nieujawniona z ludnością cywilną celem kontynuacji działalności konspiracyjnej.

Kolumna powstańców czekająca na wymarsz do niewoli. Fot. Muzeum Powstania Warszawskiego.

W Warszawie pozostają tylko 2 uzbrojone polskie kompanie osłonowe, których zadaniem było utrzymywanie porządku w fazie realizacji postanowień kapitulacyjnych. Pozostały one w mieście do 9 października 1944 roku. Ze względu na honorowe warunki kapitulacji jako ostatni oddział wychodzący z Warszawy mają możliwość wyjścia z flagą narodową i z białą bronią.

Po wypędzeniu mieszkańców Warszawy Wehrmacht, administracja niemiecka, SS i policja doszczętnie grabią miasto. Zrabowany majątek wywożony jest w głąb Rzeszy. Całość akcji nadzoruje dowódca SS i policji na dystrykt warszawski, Brigadeführer SS Paul Otto Geibel. Spustoszone miasto niszczą ostatecznie oddziały Vernichtungskommando, systematycznie wyburzając ocalałe budynki: kościoły, pałace, gmachy użyteczności publicznej, fabryki, wiadukty i dworce. Do 16 stycznia 1945 roku wysadzają 30 proc. zabudowy – więcej niż uległo zniszczeniu w czasie dwóch miesięcy walk.

Zaledwie kilkaset osób (niektóre źródła mówią o ok. tysiącu) decyduje się nie opuszczać miasta i ukrywa się w ruinach. W nieludzkich warunkach udaje im się doczekać wyzwolenia miasta przez Armię Czerwoną. Ludzi tych nazwano późnej „Robinsonami warszawskimi”, w nawiązaniu do przedwojennej powieści science-fiction Antoniego Słonimskiego. Najsłynniejszym z nich był Władysław Szpilman.

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO